سیل یکی از مهم‌ترین بلایای طبیعی در ایران است و از نظر میزان تأثیر و خسارت، کشور را در رتبه‌های بالایی در جهان قرار داده است. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، اقلیمی متنوع و شرایط توپوگرافی خود، به‌ویژه در برخی مناطق کوهستانی و نیمه‌خشک، به‌طور مکرر با سیل مواجه می‌شود.

آخرین گزارش‌ها درباره میزان آب سدهای ایران نشان می‌دهد با وجود اینکه ظرفیت کل مخازن سدها ۵۰.۵ میلیارد مترمکعب است، در حال حاضر ۴۴ درصد این ظرفیت پر شده است. میزان ورودی سدهای کشور نسبت به سال گذشته ۴۷ درصد کاهش و میزان خروجی نیز ۳۵ درصد کاهش داشته و علاوه بر این، حجم آب کل مخازن نیز نسبت به سال گذشته ۲۹ درصد کمتر شده است.

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین land subsidence است. در نمونه‌ای، این وضعیت اکنون در بسیاری از زمین‌های استان‌های کرمان و خراسان ایران که دشت‌ها با بیلان منفی آب زیرزمینی روبرو هستند، رخ داده‌است. نشست زمین در آکیفرهای محصور و نیمه محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند بیشتر دیده می‌شود. در اثر برداشت آب زیرزمینی و بیرون آمدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم می‌گردد و هرچه بیشتر برداشت شود، تراکم مواد بیشتر خواهد بود. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و لوله زایی چاه‌ها می‌گردد. لوله زایی به پدیده‌ای گفته می‌شود که در آن به دلیل نشست زمین قسمتی از لوله چاه به خارج از سطح زمین رانده می‌شود.

ما در سایت بیسین، در یک بررسی آماری، از طریق پردازش داده های ماهواره های ناسا، به نتایجی رسیدیم که شاید یک درک بصری از آن برای همگان وجود داشته باشد. یکی از مهم ترین این نتایج این است که ایران دچار تنش آبی است نه خشکسالی به معنای عام آن. خشکسالی ها می توانند هیدرولوژیک، هواشناسی و... باشند که در جای خود نیاز به بررسی دقیق هستند. اما برای درک بهتر به نمودار زیر نگاه کنید.

این نمودار، خروجی پردازش ناسا از داده های ماهواره GRACE FO در مرکز JPL گودارد است که نشان می دهد از سال 2000 تا 2021 مقدار ضخامت آب معادل (در مقیاس کشور) از رقم 5/977 سانتی متر به 11/696- سانتی متر در انتهای دوره افت داشته است! به افزایش نمودار در سال 2019 که سیلاب های غیر منتظره کشور را فراگرفت توجه کنید.

هدایت هیدرولیک افقی، یکی از مهم ترین مشخصه های هیدرودینامیکی خاک است که در محاسبه فاصله های زهکشی زیرزمینی مورد نیاز بوده و در مطالعات زهکشی مورد توجه قرار می گیرد. روش های متعددی برای اندازه گیری صحرایی هدایت هیدرولیک اشباع خاک وجود دارد که اساس کلیه آنها بر اندازه گیری سرعت جریان افقی آب در خاک استوار است. بر حسب اینکه اندازه گیری سرعت جریان آب در خاک در زیر سطح ایستابی یا در بالای سطح ایستابی صورت گیرد، روشهای تعیین هدایت هیدرولیکِ نیز متفاوت خواهد بود. برای اندازه گیری در شرایط زیر سطح ایستابی، دو روش، بیش از سایر روش ها متداول و معمول است که یکی به روش چاهک و دیگری به روش حفره زیر لوله یا روش پیزومتری موسوم است. وقتی آب در محیط اندازه گیری نباشد، روش های چاهک معکوس یا پورشه، تزریق چاهک و روش موسوم به نفوذ سنج گلف به کار برده می شود. هدایت هیدرولیک قائم نیز در زهکشی اهمیت داشته و برای اندازه گیری آن، از روش تیوب یا روش استوانه استفاده می شود.

مخازن

حداقل میزان آب مخازن کمترین سطح مشاهده شده (یا حداقل) مخازن در یک سال است (اندازه گیری داخل سالانه). این حداقل میزان از یک سال به سال دیگر متفاوت است. داده ها میزان تغییر حداقل سطح سالانه مخازن در مقایسه با دوره مرجع را نشان می دهد. این تغییر با مقایسه حداقل میزان پنج سال اخیر در مقایسه با یک دوره مرجع پنج ساله (2000-2004) محاسبه می شود. تغییر یا arrow_drop_up یا ضرر arrow_drop_down است که در واحد درصد و کیلومتر مربع نشان داده می شود.

پویایی آب سطحی دائمی و فصلی

داده ها نشان دهنده کل تغییر در سطح آبهای سطحی دائمی و فصلی، اندازه گیری شده در مقایسه با یک دوره مرجع تاریخی است. تغییر یا افزایش arrow_drop_up یا کاهش arrow_drop_down است که در هر دو مقدار درصد و کیلومتر مربع نشان داده شده است. کل تغییر در سطح مساحت آبهای سطحی با مقایسه پنج سال اخیر داده ها در مقایسه با یک دوره مرجع پنج ساله (2000-2004) محاسبه می شود.

داشتن منابع آب سالم پیش نیازی ضروری و اساسی برای حفظ کیفیت محیط زیست و رشد و توسـعه اقتصـادی، سیاسـی، اجتماعی و فرهنگی جوامع انسانی است. بسیاری از سکونتگاه های انسان در نزدیکی و کنـار منـابع آب قـرار دارنـد و ایـن منـابع تامینکننده نیازهای آبی انسان و در بسیاری از مواقع دریافتکننده زایدات انسانی (فاضلابها و پسماندها) و روانابهـا بـه شـمار میروند که اثرات سوء بسیاری بر محیط زیست طبیعی و انسانی در پی دارد. در این میان حریم کیفی منابع آب سـطحی یکـی از نیازهای ضروری مدیریت منابع آب و محیط زیست اسـت کـه کارکردهـای متعـددی از جملـه حفاظـت اکوسیسـتم آبـزی و کنارآبزی، جلوگیری از تخریب ساحل و بستر رودخانه، بهبود کیفیت آب (توسط گیاهان کنارآبزی و آبزی)، کـاهش بـار آلـودگی ورودی از منابع غیرنقطه ای، بهبود مدیریت مخاطرات ناشی از حوادث و سوانح آلـودگی دارد. بـا توجـه بـه گسـتردگی عوامـل تاثیرگذار بر منابع آب و لزوم کنترل آن جهت جلوگیری از آلودگی و آسیبهای زیست محیطی وارده و حفاظت و کنتـرل آلودگی منابع آب سطحی تعیین و کنترل نواحی میانگیر یا حریم کیفی در قالب قـوانین و دسـتورالعملی مـدون ضـروری است.

ارتفاع کل ریزش های جوی از اول مهر لغایت 14 بهمن سال آبی 1400-1399 بالغ بر 87 میلیمتر می‌باشد. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (113 میلیمتر) 23 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (148 میلیمتر) 41 درصد کاهش نشان می‌دهد. ضمناً حجم بارش اول مهر تا پایان 14 بهمن معادل 143.378 میلیارد مترمکعب می‌باشد.