وقتی اهداف استراتژیک بخش آب کشور که 20 سال پیش (در سال 1382) در دولت توسط هیئت وزیران بر اساس نیازهای واقعی تدوین شد و دقیقا برای سال جاری هدف گذاری شده است را بررسی میکنیم، از 18 بند اساسی این اهداف، مهم ترین آنها یعنی شماره 3 که مدیریت مصرف است به اندازه مطلوب نتایج ملموس را ارائه نداده است. زیرا در هدف گذاری های این بند، تغییر اقلیم در آن سال چندان قابل پیش بینی نبوده است. 

تخصیص منابع آب به فرایند تعیین میزان و نحوه توزیع آب بین کاربران مختلف در یک منطقه گفته می‌شود. این کاربران می‌توانند شامل بخش‌های کشاورزی، صنعتی، خانگی، محیط زیست و سایر بخش‌ها باشند. تخصیص آب، یک فرآیند پیچیده است که تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تقاضای آب، دسترسی به منابع آبی، تغییرات آب و هوایی، قوانین و مقررات، و توافقات بین کاربران قرار دارد.

دانشمندان موسسه مطالعات فضایی گودارد ناسا اخیرا گزارش دادند که می 2024، گرم ترین ماه مه در تجزیه و تحلیل دمای سطح جهانی ناسا، یک سال کامل از دمای ماهانه با رکورد بالا را رقم زد. به همین ترتیب، NOAA اخیرا گزارش داد که ژانویه تا مه 2024 گرم ترین رتبه را در رکورد دمای 175 ساله خود داشته است. بر اساس تجزیه و تحلیل داده های هواشناسی از Climate Reanalyzer، در 19 ژوئن 2024، نیمکره شمالی 1.1 درجه سانتیگراد (1.9 درجه فارنهایت) بالاتر از حد نرمال بود.

پس از گرم شدن شرق اقیانوس آرام برای حدود یک سال، ال نینو سرانجام در ماه مه 2024 از بین رفت. پدیده آب و هوای طبیعی به ماه‌ها درجه حرارت بالای اقیانوس، بارش شدید در آفریقا، پوشش کم یخ در دریاچه‌های بزرگ، و خشکسالی شدید در آمازون و آمریکای مرکزی. از ژوئیه 2024، شرق اقیانوس آرام در مرحله خنثی قرار داشت، اما این مهلت ممکن است کوتاه مدت باشد.

تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت های انسانی به همراه عوامل استرس‌زای اجتماعی-اقتصادی آب، شدت خشکسالی را در سوریه، عراق و ایران افزایش داده است. از زمستان 2020 به بعد، منطقه بزرگی در غرب آسیا که هلال حاصلخیز را در اطراف رودخانه‌های فرات و دجله و همچنین ایران را در بر می‌گیرد، از باران‌های بسیار کم و دمای بالا رنج می‌برد. خشکسالی 3 ساله ناشی از آن اثرات شدیدی بر کشاورزی و دسترسی به آب آشامیدنی داشته است. در این منطقه خشک، بخش بزرگی از جمعیت به کشاورزی دیم، به ویژه کشاورزی گندم و دام وابسته است. در حالی که تغییرات نسبتاً زیادی در بارندگی سال به سال وجود دارد، این خشکسالی دومین بدترین خشکسالی در رکورد مشاهده شده بود که ناشی از افزایش دما بود. این در زمانی رخ داد که سایر عوامل اجتماعی-اقتصادی از جمله جنگ جاری در اوکراین با تأثیرات آن بر قیمت انرژی و مواد غذایی، و همچنین درگیری‌ها و ناآرامی‌های سیاسی، پیامدهای خشکسالی را تشدید می‌کنند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران: با کسری مخزن 89 میلیون متر مکعبی نسبت به سال آبی گذشته وارد سال آبی جدید شدیم. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران گفت: به دلیل وقوع خشکسالی پیاپی و کاهش بارندگی‌ها، سال آبی 1401-1400 با کسری مخزن 89 میلیون متر مکعبی نسبت به سال آبی قبل پایان یافت و سال آبی جدید را با مجموع ذخایر آبی 411 میلیون متر مکعبی آغاز کردیم که نیازمند همراهی جدی هموطنان است.

بر اساس دیده ها و مشاهدات میدانی، از حدود 1 هفته پیش، شدت بحران آب در شهر همدان بسیار جدی تر شده است. قطعی آب در برخی مناطق تا 24 ساعت در چند روز متوالی و برای تمام شهر برنامه زمان بندی مصرف اعلام شده است. هیچ نقطه ای از شهر نیست که بیش از چند ساعت در روز آب بی کیفیت آلوده داشته باشد. وضعیت آب در این شهر به حدی بحرانی است که فشار آب در ساعات وصل شدن آب جوابگوی برخی مناطق مرتفع شهر نمی باشد. فرسودگی شبکه انتقال آب در این حالت منجر به پس زدگی فاضلاب در برخی از نقاط شهر به داخل لوله های آب شرب شهری شده است.

اگر قوس سفید دیوار سد هوور هرگز باعص ذخیره رودخانه کلرادو نمی شد، غرب ایالات متحده، احتمالاً لس آنجلس یا لاس وگاس را که امروز می شناسیم وجود نداشت. غذای وسیع از گندم، یونجه و ذرت. هیچ رویای نقل مکان برای زندگی در یک بیابان ممکن شده نیست. رودخانه و سد، غرب کشور آمریکا را ساخت. اکنون بحران آب و هوا تهدید به وجود آن می کند. وضعیت در اینجا نمادی از یک سیاره است که به آرامی، به طور اجتناب ناپذیری بیش از حد گرم می شود. و عواقب فاجعه بار آب و هوای شدید این امر به همراه دارد.

جهان با سطوح بی سابقه ای از خشکسالی مواجه است. به گفته انجمن ملی اقیانوسی و جوی، در ایالات متحده، در حال حاضر تقریباً نیمی از سرزمین اصلی درگیر این بیماری اقلیمی است. وضعیت به ویژه در شمال غرب وخیم است، جایی که به دنبال موج گرما که صدها نفر را به کام مرگ کشاند، با برخی از خشک ترین شرایط خود در بیش از یک قرن اخیر مواجه است. به گفته مانیتور جهانی خشکسالی SPEI، به جز قطب جنوب، هیچ قاره ای در امان نیست.

در زبان اسپانیایی، سیرا نوادا به معنای "رشته کوه های برفی" است. در حالی که اصطلاح "برفی" به طور کلی در بیشتر تاریخ ایالات متحده صادق بوده است، آن کوه ها در سال های اخیر تجمع برف کمتری را شاهد بوده اند. این کاهش در مدیریت آب و پاسخ به خشکسالی در کالیفرنیا و سایر ایالت های غربی نقش دارد.

دریاچه مید بزرگترین مخزن در ایالات متحده و بخشی از سیستمی است که آب حداقل 40 میلیون نفر را در هفت ایالت و شمال مکزیک تامین می کند. امروز در پایین ترین سطح خود از زمان ریاست جمهوری فرانکلین دلانو روزولت قرار دارد. این بدان معناست که در سال آبی 2022 آب کمتری به برخی ایالت ها تقسیم می شود. از 22 آگوست 2021، دریاچه مید تنها به 35 درصد از ظرفیت خود پر شد. سطح پایین آب در زمانی اتفاق می افتد که 95 درصد از زمین در 9 ایالت غربی تحت تأثیر سطحی از خشکسالی قرار گرفته است (64 درصد شدید یا بدتر است). این خشکسالی 22 ساله ادامه دارد که ممکن است بدترین دوره خشکسالی منطقه در دوازده قرن گذشته باشد.

محمدمهدی اسماعیلی؛ استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران، در مطالعه‌ای که پاییز سال 1399 منتشر شده، بحران تامین آب در حوضه آبریز زاینده‌رود، مسائل اجتماعی و راهکارهای مدیریت آن را مورد بررسی قرار داده است. ایران از جمله کشورهایی است که با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، با کمبود فیزیکی آب مواجه است. بحران آب، نشان‌دهنده وضعیتی است که میزان سرانه یا میزان دسترسی به آب تجدیدپذیر برای مصرف سالانه افراد، کم‌تر از میزان استاندارد جهانی باشد. شاخص‌ها و مدل‌های مختلفی برای ارزیابی میزان بحران آب در کشورها استفاده شده است. بر اساس این شاخص‌ها، کشور ایران اکنون در وضعیت بحران شدید آب قرار دارد.

با شنیده شدن اخباری مبنی بر از سرگیری ساخت سدها در نقاط مختلف کشور، دوباره نفس‌های محیط زیست به شماره افتاده و نگرانی فعالان زیست‌محیطی بیشتر شده‌ است. یک عضو کارگروه آب و انرژی شورای تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی با نقد سیاست توسعه مخرب، از پیامدهای خطرناک سدسازی کنترل‌نشده می‌گوید. توسعه مخرب یکی از موضوعاتی است که برخی از کارشناسان نسبت به وقوع آن طی سال‌های اخیر هشدار می‌دهند. سوال اصلی اما، هنوز پابرجاست. آیا هر ساختنی آباد کردن است؟

مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان گفت: در حال حاضر حجم آب مخازن سدهای استان حدود ۵۵۰ میلیون مترمکعب است که نسبت به سال گذشته ۸۳ درصد کاهش یافته است. فرهاد ایزدجو با اشاره به کاهش قابل توجه ورودی به سدهای خوزستان در خصوص مدیریت منابع آبی برای عبور از بحران کم آبی اظهار کرد: ورودی آب به سدهای خوزستان نسبت به متوسط دراز مدت، تقریبا ۵۳ درصد کاهش یافته است که این کاهش در سدهای کرخه و مارون شدیدتر بوده است.

مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان گفت: هر چند بارش‌های روزهای اخیر در برخی نقاط استان خوزستان مناسب و سبب تامین آب برای زمین‌های کشاورزی شد اما از نظر منابع آب، تنش آبی در استان همچنان پابرجاست و تنها ۴ درصد از حجم مفید مخازن سدهای خوزستان دارای آب است. فرهاد ایزدجو در خصوص وضعیت بارش‌های چند روز گذشته در خوزستان اظهار کرد: در پی فعالیت سامانه بارشی از تاریخ ۲۹ آبان تا اول آذرماه، دبی رودخانه‌های مارون، کارون و دز در اثر فعال شدن مسیل‌ها و حوضه میانی افزایش یافت و بیشترین بارش ثبت‌شده در استان در بازه زمانی فوق در شهرستان شوشتر بود که در طی سه روز ۸۳ میلیمتر بارش اتفاق افتاد.

معاونت مطالعات زیر بنایی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی طی گزارشی به بررسی بحران آب با عنوان عبور از بحران، ایجاد پایداری و بهبود شرایط با کاهش مصارف آب و افزایش بهره وری با تأکید بر حوضه آبریز زاینده رود پرداخته است. به نقل از مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، در این گزارش آمده: به‌دلیل سپری شدن سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با خشکسالی شدید و کاهش حدود ۴۰ درصدی منابع آب سد زاینده ‏رود، همچنین پیش ‏بینی تداوم خشکسالی توسط سازمان هواشناسی کشور، شرایط مساعدی از نظر تأمین منابع آب برای این سد در سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متصور نیست. با توجه به آمار ارائه شده ازسوی وزارت نیرو تا ۷ آبان‌ماه ۱۴۰۰، هرچند ورودی سد زاینده‌رود نسبت به سال گذشته تا همین روز، ۸% بیشتر بوده اما میزان حجم آب موجود در مخزن سد کمتر از ۱۷۰ میلیون مترمکعب بوده که معادل کمتر از ۱۵% حجم مخزن است.

دومین ماه از سال آبی ۱۴۰۰ در حالی پایان یافت که کم‌آبی گسترده در کشور هم‌چنان ادامه دارد. برخی تصور می‌کردند بارش‌های مقطعی اخیر بتواند بخشی از ظرفیت خالی منابع آب زیرزمینی و سدها را پر کند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت منابع آبی کشور وخیم‌تر از آن است که بارش‌های پراکنده و موقت بتواند آن را جبران کند. آخرین آمار از وضعیت بارندگی‌های کشور حاکی از این است که باوجود بارندگی ۲۱.۸ میلی‌متری در ۵۲ روز سپری شده از سال آبی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۰، هم‌چنان ۱۰ استان کشور شاهد کاهش بارندگی نسبت به‌مدت مشابه سال قبل هستند و وضعیت آبی این استان‌ها حتی نسبت به سال گذشته وخیم‌تر نیز شده است.

استاندار خوزستان با تشریح وضعیت منابع آبی استان خوزستان تاکید کرد: منابع آبی استان خوزستان به شدت کاهش یافته و استان به هیچ وجه در شرایط مناسب آبی قرار ندارد. صادق خلیلیان شامگاه جمعه ۲۸ آبان ماه در یک گفتگوی تلویزیونی ضمن اشاره بر تاثیر خشکسالی بر وضعیت منابع آبی استان خاطرنشان کرد: بخشی از شهرهای استان از آب شیرین‌کن برای آب آشامیدنی استفاده می‌کنند و در بخش‌های شمالی استان با وجود سدها، آب آشامیدنی برخی روستاها دچار مشکل شده که آبرسانی از طریق تانکر انجام‌ می‌شود.

بعد از گذشت حدود ۱۰ روز از آغاز تجمع اعتراضی کشاورزان اصفهانی نسبت به خشک شدن زاینده‌رود، قشرهایی از مردم این شهر نیز به کشاورزان پیوستند و با تجمع در کنار پل خواجو خواهان جاری شدن دائمی آب این رودخانه شدند. تجمع‌کنندگان، امروز (جمعه-۲۸ آبان) در بستر خشک زاینده‌رود جمع شدند و شعارهای اعتراضی سر دادند.

به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای همدان، مهندس منصور ستوده؛ مدیرعامل شرکت آب منطقه ای همدان با اشاره به بارش های اخیر در سطح استان همدان، عنوان کرد: خوشبختانه با بارش های اخیر، ورودی به سد اکباتان افزایش یافته؛ به نوعی که، در پیک سیلاب تا یک هزار و 500 لیتر در ثانیه نیز وارد سد اکباتان شده است. ستوده با بیان اینکه در حال حاضر نیز به طور متوسط این ورودی با توجه به بارش ها حدود 500 لیتر در ثانیه است، خاطرنشان کرد: مصرف آب شرب ما از سد اکباتان در حال حاضر حدود 650 لیتر در ثانیه است و امیدواریم با تداوم بارش ها در سد سطح استان و شهر همدان شاهد حجم مناسب سدها باشیم.

یک کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی گفت: تمرکز و هسته اصلی سیاست‌های اقتصادی دولت بر توسعه بخش مسکن متمرکز شده است، درحالی که این بخش اقتصادی به طور تقریبی انبوهی از بحران های زیست محیطی را پدید آورده است، چراکه برای توسعه مسکن نیازمند تغییر کاربری اراضی پیرامون شهرها هستیم. داریوش مختاری در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه تغییر کاربری به طور معمول جریان‌های سیلابی را تشدید می کند، اظهارکرد: در همان حال، توسعه بخش مسکن با درخواست انشعاب (اشتراک) آب همراه است و مخاطرات تامین آب شرب را به ویژه برای سال‌های خشک افزایش می دهد. 

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا گفت: میزان بارش‌ها در مهرماه امسال نسبت به دوره بلندمدت ۵۳ ساله، کاهش ۴۲ درصدی داشته است اما در روزهای اخیر به دلیل بارش‌ها شاهد تغییر شرایط هستیم. قاسم تقی‌زاده خامسی در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر اینکه بارش‌های چند روزه نمی‌تواند بحران آب ۵۰ ساله را جبران کند، اظهار کرد: البته بارش‌های سه روز گذشته در برخی استان‌ها مثل قم، اصفهان، قزوین، تهران، مرکزی، یزد و کرمان درصد بارندگی را نسبت به متوسط ۵۲ ساله که معیار اصلی در مقایسه بارش است، افزایش داد و از -۴۰ به -۷ رسید.