دریاچه در وسط کویر شنی

۲۱ مرداد ۹۶ ، ۱۳:۰۱ نويسنده: بهزاد سرهادی

دریایِ شنیِ «اوباری» محوطه‌ای وسیع از شن‌تپه‌های مرتفع در منطقه‌ی «فزان» در جنوبِ غربی لیبی است. ۲۰۰۰۰۰ سال قبل، این‌جا منطقه‌ی مرطوب و حاصلخیز بود که باران زیادی در آن می‌بارید و رودخانه‌های جاری فراوانی داشت.

این رودخانه‌ها، دریاچه‌ی بزرگی را تغذیه می‌کردند، دریاچه‌ای به اندازه‌ی جمهوری چک در آبگیر فزان که به آن دریاچه‌ی «مگا فزان» می‌گفتند.

در آن دوران که اصطلاحاً به آن دوران مرطوب می‌گویند، این دریاچه به بالاترین اندازه‌ی خود یعنی ۱۲۰۰۰۰ کیلومترمربع رسید. تغییرات آب و هوا باعث شد تا این ناحیه، درواقع بخشی از ساهارا، به‌مرور زمان خشک‌شده و بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قبل، رفته‌رفته تبخیر شود.

امروزه بقایای این دریاچه به شکل دریاچه‌های کوچکی در میان شن‌تپه‌های مرتفع شبیه لکه‌های مرطوبی در بیابان پخش شده‌اند. در حال حاضر حدود ۲۰ دریاچه در واحه‌های زیبایی با نخل‌هایی در حاشیه‌ی دریایِ شنی اوباری وجود دارد که به شکل ناهنجاری‌هایی در محیط سخت و زمخت بیابانی سر برآورده‌اند.

دریاچه‌های اوباری بسیار نمکی و شور هستند. این مسئله به خاطر آن است که این دریاچه‌ها به‌طور مداوم تبخیر می‌شوند و هیچ رود دیگری نیست که به آن بریزد و آنها را پُر کند (لیبی هیچ رود پایدار و قدیمی‌ای ندارد که عمری چندین ساله داشته باشد).

این مسئله باعث شده که مواد معدنی حل‌نشده در آب این دریاچه‌ها متراکم شود. برخی از این دریاچه‌ها تقریباً پنج‌برابر شورتر از آب دریا هستند. برخی از آنها به خاطر وجود جلبک‌های مقاوم به نمک، تقریباً به رنگ قرمزِ خونی‌ درآمده‌اند.

اگرچه دریاچه‌های اوباری چندان هم کم‌عمق نیستند و چیزی حدود ۷ تا ۳۲ متر عمق دارند اما هم اکنون در معرض خطر خشک‌شدن قرار دارند. آب موجود در سفره‌های آب زیرزمینی ساهارا که ده‌ها هزار سال قبل در دورانی که رطوبت بیشتر بود ته‌نشین شد، در حال حاضر کاهش‌یافته و این به خاطر مصرف زیاد آب زیرزمینی توسط جمعیت روبه رشد این منطقه است.

حدود ۳ دهه قبل دولت لیبی پروژه‌ی بلندپروازانه‌ای به نام «رود بزرگ مصنوعی» را به عهده گرفت و آغاز کرد، با این هدف که بتواند با کمک شبکه‌ای از لوله‌های زیرزمینی، آب‌های زیرزمینی منطقه فازن را استخراج کند تا دیگربار، رنگ و آبی به این بیابان بدهد.