حوضه آبریز محدوده‌ای است که رواناب ناشی از بارندگی در همهٔ نقاط آن در یک نقطهٔ مشخص جمع‌آوری می‌شود. مرز میان دو حوضه خط‌الرأس نامیده می‌شود که می‌تواند یک رشته‌کوه یا یک تپهٔ کوتاه باشد. بر پایهٔ مطالعات انجام شده، ایران به ۶ حوضه آبریز اصلی تقسیم شده‌است:

در پی پیش‌بینی خشکسالی شدید در کشور به علت کاهش بارش‌ها، رییس اتحادیه انجمن‌های منابع طبیعی و محیط زیست کشور گفت: راه حل عبور از خشکسالی در مدیریت جامع حوضه آبخیز است که بارها به آن اشاره شده اما مجلس به آن توجه نمی‌کند. علی سلاجقه در گفت و گو با ایسنا تصریح کرد: برنامه مدیریت جامع حوضه آبخیز در قالب لایحه «مدیریت جامع منابع طبیعی و آبخیزداری کشور» دیده شده و به کمیسیون‌های مختلف مجلس از جمله کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی ‍‍‍پیشنهاد شده بود. این لایحه چند مرتبه در دستور کار کمیسیون منابع طبیعی قرار گرفت و تصویب شد اما در صحن علنی رد شد.

2.2. ویژگی های حوضه آبخیز

1.2.2 مشخصه های فیزیکی

خصوصیات فیزیوگرافی یک حوضه آبخیز تا حدود زیادی تأثیرات هیدرولوژیکی آن و به ویژه رژیم جریان در طول سیل و دوره های خشکسالی را تحت تأثیر قرار می دهد. زمان تمرکز، که سرعت و شدت واکنش حوضه آبخیز به تنش (بارندگی) را مشخص می کند، تحت تأثیر خصوصیات مختلف مورفولوژیکی قرار دارد.

1.2 تعریف حوضه آبخیز

1.1.2 تعریف

حوضه آبخیز یک واحد جغرافیایی است که در آن می توان چرخه هیدرولوژیکی و اجزای آن را تحلیل کرد. این معادله در قالب معادله تعادل آب به یک منطقه جغرافیایی اعمال می شود، به منظور ایجاد ویژگی های اساسی هیدرولوژیکی منطقه. معمولاً یک حوضه آبخیز به عنوان منطقه ای تعریف می شود که بر اساس توپوگرافی، برای کمک به کل آبی که از سطح مقطع مشخص یک جریان عبور می کند، ایجاد می شود.

ابزارهای آبخیزداری و ردیابی پایین دست برای استفاده با حساب ArcGIS آنلاین برای سازمان ها رایگان هستند.

آبخیزداری و Trace Downstream ابزاری آنلاین هستند که در نقاط مختلف جهان نقاط زهکشی بالادستی یا مسیرهای جریان پایین دست را در عرض چند ثانیه ایجاد می کنند. این ابزارها بر اساس مجموعه داده های USGS و صندوق جهانی حیات وحش ساخته شده اند. در ایالات متحده آمریکا، این ابزارها از داده های ارتفاع با وضوح 10 و 30 متر از USGS استفاده می کنند. داده های ارتفاع با وضوح 90 متر از صندوق جهانی حیات وحش این ابزارها را در سایر کشورها امکان می دهد. لطفاً برای اطلاعات دقیق در مورد مناطق موجود، به نقشه مکان یاب مراجعه کنید.

شکل 1: ورودی ها، خروجی ها و تغییر در ذخیره سازی آبخیزداری.

حوضه آبخیز را می توان به عنوان "منطقه توپوگرافی تعریف کرد که در آن رواناب آب سطحی جریان می یابد تا به یک نقطه خاص از یک رودخانه یا به عنوان آب دریاچه ای مانند تخلیه شود" (شیمون، 2010)، به این ترتیب یک حوزه آبخیز به عنوان یک جمع کننده بزرگ آب تبدیل می شود. ورودی آب به رواناب و ذخیره آب مبدل می شود (چاووری، 2012). دانستن ویژگی های هیدرولوژیکی حوزه آبخیز (بارش، رواناب، تبخیر و تعرق در آب های زیرزمینی) این امکان را برای ارزیابی منابع قابل دسترسی مکانی و زمانی آب فراهم می کند، این همچنین برای تخصیص منابع آب و کنترل جریان مفید است. تعادل آب ابزاری است که با استفاده از اصل حفاظت از انبوه یا معادله پیوستگی، شناخت ویژگی های حوضه را امکان پذیر می سازد (رز، 2004 ؛ اسام، 2007)، طبق اصل rhis، هرگونه اختلاف بین ورودی ها و خروجی ها باید در تغییر در ذخیره سازی منعکس شود. آب در محدوده بودجه (یونسکو، 1988 ؛ شیمون، 2010).

ابزار تجزیه و تحلیل حوضه آبخیز (HEC-WAT) که توسط مرکز مهندسی هیدرولوژی مهندسان ارتش ایالات متحده (HEC) طراحی شده است یک ابزار ادغام مدل است که به تیم های چندرسانه ای در دفاتر USACE اجازه می دهد تا مطالعات منابع آب انجام دهند. HEC-WAT این را از طریق چارچوبی انجام می دهد که کاربر را قادر به انجام مطالعات در رویکرد جامع و مبتنی بر سیستم می کند. چارچوب HEC-WAT تسهیل ساخت، ویرایش و اجرای مدل هایی را که معمولا توسط تیم های چندرسانه ای اعمال می شود، از جمله صرفه جویی و نمایش داده ها و نتایج به صورت هماهنگ انجام می دهد. تجزیه و تحلیل ریسک در یک رویکرد سیستم، پایه ای از چارچوب HEC-WAT است و بر اساس تحلیل محاسبات ریسک سیل (FRA) محاسبه می شود. گزینه محاسبه FRA تجزیه و تحلیل سیستم های پیچیده رودخانه را در حین اجرای سیل و عدم قطعیت و نیازهای تجزیه و تحلیل سیستم پشتیبانی می کند. نرم افزار HEC-WAT همچنین به کاربر اجازه می دهد که مقایسه های برنامه و یا تجزیه و تحلیل عملکرد سیستم را در حالی که شامل روش های تجزیه و تحلیل خطر است انجام دهد.

    فیزوگرافی در حقیقت مطالعه خصوصیات فیزیکی و وضعیت ریخت شناسی یک حوضه آبریز است که اثر تعیین کننده ای بر خصوصیات هیدرولوزیک و رژیم آبی آن دارد. آگاهی به خصوصیات فیزیوگرافی یک حوضه با داشتن اطلاعاتی از شرایط آب و هوایی منطقه می تواند تصویر نسبتا دقیقی از کارکرد کمی و کیفی سیستم هیدرولوژیک آن حوضه به دست دهد.

    خصوصیات فیزیوگرافی حوضه ها نه فقط به طور مستقیم بر رژیم هیدرولوژیک آنها و از جمله میزان تولید آبی سالانه، حجم سیلابها، شدت فرسایش خاک و میزان رسوب تولیدی اثر می گذارد؛ بلکه به طور غیر مستقیم و نیز با اثر بر آب و هوا و وضعیت اکولوژی و پوشش گیاهی به میزان زیادی رژیم آبی حوضه آبریز را تحت تأثیر خود قرار می دهد.