آب شاهرگ حیات اکوسیستم‌ها است، و برای سلامت و رفاه انسان ضرورت حیاتی دارد و پیش‌شرط رفاه اقتصادی به شمار می‌آید. به همین دلیل است که محور دستور کار 2030 برای توسعه پایدار قرار گرفته است. هدف ششم توسعه پایدار، فراهمی آب و مدیریت پایدار آب و دفع بهداشتی فاضلاب برای همگان، پیوندهای بسیار نزدیکی با دیگر هدف‌های توسعه پایدار دارد.

این گزاره که آب «کالایی اقتصادی است» غالباً بحث‌های داغی را برانگیخته است. غیر از دیدگاه‌های متعارض، یعنی آب به مانند دیگر کالاها، یک کالای اقتصادی است از یک سو، و اینکه آب مقدس است و نمی‌تواند یک کالا پنداشته شود از سوی دیگر، برخی موضعی میانه دارند. به بیانی دیگر، برخی اذعان می‌کنند که آب با دیگر کالاهای اساسی متفاوت است و طبیعی است که چنین بحث‌برانگیز باشد. افزون بر این، آب برخی از ویژگی‌های اقتصادی را داراست، در نتیجه می‌توان آن را یک کالای اقتصادی شناخت. برخلاف بسیاری از کالاهای اقتصادی دیگر، آب هم کالای خصوصی و هم کالای عمومی است. برای آب می‌توان شماری از ویژگی‌های خاص را نیز برشمرد که بر مصرف، ارزش، قیمت و نظایر آن تأثیر می‌گذارد.

ترکیباتی که در آب وجود دارند و بر کیفیت آن تأثیرگذارند به دو دسته کلی میکروبی و شیمیایی تقسیم‌بندی می‌شوند:

عوامل میکروبی

عامل‏هایی که بر روی سلامتی انسان تاثیرگذار هستند اغلب شامل عامل‏های میکربی می‏باشند که منشأ عوامل بیماری‌زایی همچون باکتری‌ها، ویروس‌ها، تک‌یاخته‌ها (پروتوزا) و انگل‌ها هستند. کیفیت آب‌هایی که آلوده به عوامل میکروبی شده باشند، اغلب به سرعت و در محدوده‌ی وسیعی تغییر خواهد کرد و مصرف چنین آبی می‌تواند باعث شیوع بیماری‌های ناشی از آب شود. که توسط سامانه‏ های تصفیه‏ ی آب و انواع سامانه‏ های گندزدایی قابل کنترل و حذف می‏باشند همچنین باقیمانده‏ی گندزدا در شبکه‌ی توزیع آب برای پیشگیری از رشد مجدد عوامل میکروبی و وقوع آلودگی‌های ثانویه استفاده می‌شود. با توجه به آخرین جمع بندی آمار کشوری در حال حاضر درصد مطلوبیت کلر باقیمانده در شبکه‌های توزیع آب شهرهای کشور به طور متوسط 84/98 درصد و در روستاهای کشور به طور متوسط 57/93 درصد می‌باشد و متوسط درصد مطلوبیت میکروبی در شهرهای کشور 26/98 و در روستاها نیز 56/96 می‌باشد که هر دو در سطح عالی ارزیابی می‌شود.

 عوامل شیمیایی

میزان تأثیر عوامل شیمیایی بر سلامت، به نوع ماده‌ی شیمیایی و مدت زمانی که بدن در معرض آن قرار می‌گیرد بستگی دارد. برای بیشتر مواد شیمیایی، مصرف آب حاوی مقادیر بیش از حد آنها پس از یکسال ممکن است تأثیر خود بر سلامت را نشان دهد. مواد شیمیایی بسیار کمی هستند که اگر آب حاوی آنها یکبار (یا در مدت زمان کوتاهی) مصرف شود، بتوانند منجر به ایجاد مشکلات بهداشتی شوند، مگر اینکه در اثر یک حادثه مقادیر بسیار زیادی از مواد شیمیایی وارد سیستم آبرسانی شود. در شرایطی عامل‏های شیمیایی آب از جمله عواملی باشند که در معرض قرار گرفتن کوتاه‌مدت با آن‏ها مشکل حادی برای سلامت ایجاد نکند، بهتر است در عوض صرف هزینه‌های گزاف برای تصفیه‌ی چنین آبی، بر روی یافتن منشأ آلودگی و حذف آن و یا جایگزینی منبع آب مذکور، تمرکز نمود.

بر اساس توصیه‌ی سازمان جهانی بهداشت در راهنمای کیفیت آب آشامیدنی عوامل کیفی آب به دو دسته‌ی کلی زیر طبقه‌بندی می‌شود:

1. عوامل مؤثر بر سلامت

2. عوامل مؤثر بر گوارایی آب

1. عوامل مؤثر بر سلامت آب

این عوامل آن دسته از مواد شیمیایی هستند که می‌توانند به طور مستقیم بر سلامت انسان تأثیرگذار باشند. مصرف بیش از حد این دسته از مواد شیمیایی موجود در آب در بلندمدت (اثر سرطان‌زایی مواد شیمیایی) و یا کوتاه‌مدت (اثرات مسمومیت حاد) می‏تواند مشکلاتی برای سلامتی فرد مصرف‌کننده ایجاد نماید. لذا با بررسی‌های بعمل آمده بر روی میزان دریافت روزانه‏ی این مواد و تأثیر آن بر سلامت، در راهنمای کیفیت آب آشامیدنی (از انتشارات سازمان جهانی بهداشت) و استاندارد ملی ایران مقادیری به عنوان حد مجاز این مواد در آب آشامیدنی ذکر شده است.

نیتریت و نیترات

حداکثر مجاز عامل‏های نیترات و نیتریت مطابق رهنمود سازمان جهانی بهداشت و استاندارد ملی ایران به شماره‌ی 1053 به ترتیب 50 و 3 میلی گرم در لیتر (بر اساس نیترات و نیتریت) اعلام شده‏است. مهمترین تاثیر این عامل‏ها بر سلامت انسان‏ها (بر پایه‏ی مدارک اپیدمیولوژیکی) ایجاد بیماری متهموگلوبینا در کودکان و نوزادان تغذیه شده با شیرخشک از مصرف آب آشامیدنی می‏باشد.

عوامل افرایش نیترات در آب آشامیدنی

از مهمترین عوامل افزایش عامل نیترات می توان بهموارد زیر اشاره کرد:

ا. عدم رعایت حریم بهداشتی منابع آب

2. برداشت بیش از حد ظرفیت سفره های آب زیرزمینی

3. راهیابی فاضلاب های خانگی به منایع آب زیر زمینی

4. راهیابی کودهای شیمیایی با پایه نیترات مورد استفاده در زمین های کشاورزی

5. نوع بافت زمین شناسی منطقه

2. عوامل مؤثر بر گوارایی آب

این عوامل تأثیر مستقیمی بر سلامت انسان ندارند (در برخی موارد مانند املاح کلسیم و منیزیم برای سلامت انسان مفید و ضروی می‏باشند) اما بر طعم و مقبولیت عمومی آب تأثیر گذار می باشد،هرچند این عوامل بر سلامت  تاثیر ندارد ولی از آنجایی که مصرف‌کنندگان نسبت به سلامت آبی که طعم و بوی آن نامطلوب بوده با شک و تردید برخورد می‏نمایند ممکن است از دیگر منابع آب که سلامت آنها مورد تردید است استفاده نمایند.

حد مطلوب برای عواملی که صرفاً بر گوارایی آب تأثیرگذار بوده، با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و محیطی هر منطقه، می‌تواند بسیار متفاوت باشد. از اینرو سازمان جهانی بهداشت هیچگونه رقمی به عنوان حد مجاز یا مطلوب برای برخی از عوامل تأثیرگذار بر روی گوارایی(همچون املاح معدنی مانند کلسیم، منیزیم، کلرور، سولفات و....) توصیه نکرده است.

سختی و شوری

سختی و شوری آب دو عامل تاثیر گذار بر جنبه های مقبولیت عمومی آب (به لحاظ طعم) و جنبه های اقتصادی از منظر ایجاد رسوبات در تجهیزات در ارتباط با آب می باشد. برخی باورهای غلط درمورد تاثیر سختی بر سلامت انسان به ویژه ایجاد مشکلات کلیوی حتی از سوی برخی پزشکان مطرح می شود که از پشتوانه علمی برخوردار نیست و حتی سازمان جهانی بهداشت نه تنها برای  عامل  سختی در آب حدی را مشخص نکرده بلکه آن را برای بیماری های قلبی مفید تشخیص داده است. برای سختی آب و کل املاح جامد محلول در آب (بوجود آورنده‌ی شوری) در استاندارد ملی ایران به شماره‌ی 1053 به ترتیب ارقام 500 و 1500 میلی گرم در لیتر به عنوان حدود مجاز نامبرده شده است، این ارقام که برگرفته از "استاندارد بین‌المللی برای آب شرب" منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت در سال 1958 بوده است، بر مبنای تأثیر این عوامل بر سلامت نبوده است و از منظر جنبه های اقتصادی می باشد، از اینرو از سال 1993 به بعد در هیچ یک از راهنماهای منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت رقمی برای عوامل مذکور ذکر نشده است.

برنامه‌های آب و فاضلاب کشور برای تضمین کیفیت آب آشامیدنی

در حال حاضر با استفاده از 330 آزمایشگاه در مجموعه شرکت‌های آب و فاضلاب شهری و 280 آزمایشگاه در مجموعه شرکت‌های آب و فاضلاب روستایی پایش کیفیت آب به طور مستمر و تواتر توصیه شده انجام می‌شود. مراکز بهداشت و خانه‌های بهداشت روستایی به عنوان ناظر کیفیت آب را تحت نظر دارند.

برنامه ها واقدام های انجام شده

برای حل مشکلات کیفی آب از نظر بالا بودن عامل های شوری و نیترات اقدام هایی به صورت پایدار و بلندمدت همچون انتقال آب انجام شده یادر حال انجام می باشد. یادآور می‏شود در مورد اکثر شهرهای دارای غلظت نیترات بالا اختلاط منابع آب‏ برای تعدیل مشکل به کار می‏رود.

 جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب که در اکثر شهرهای کشور در حال مطالعه و یا اجرا میباشد از جمله اقدام‏های اساسی در جلوگیری از آلودگی منابع آب به نیترات می‏باشد. در این خصوص لازم به یادآوری است که در برخی شهرها که میزان نیترات از حد استاندارد بالاتر می‏باشد لزوم تخصیص بودجه ‏های مورد نیاز برای تسریع در اجرای پروژه ‏های فاضلاب ضروری است.