1.2 مقدمه

ابعاد پروژه ها در مورد سازه های هیدرولیکی یا پروژه های کار آب به معنای شناخت سیل طراحی، یعنی هیدروگراف سیل مرتبط با یک دوره بازگشت (فرکانس) است. یک رویداد مهم بارشی که برای ارزیابی هیدروگراف سیلاب برای یک دوره بازگشت خاص استفاده می شود، "بارندگی طراحی" نامیده می شود. از آنجا که میزان بارندگی طراحی مربوط به فرکانسهای نادر است، آنها دارای مقادیر زیادی از عمق یا شدت بارندگی هستند و به همین دلیل است که باران طراحی معمولاً به عنوان "طوفان باران طراحی" یا به سادگی "طوفان طراحی" نامیده می شود.

هنوز مهر توافق‌نامه استانداری، شهرداری و آب و فاضلاب خوزستان به منظور مقابله با آب گرفتگی های احتمالی بر روی کاغذ خشک نشده است که باران روزهای گذشته یک‌بار دیگر اقدامات این مسئولان را محک زد و نشان داد که آب‌گرفتگی و مقابله با آن با توافق‌نامه کاغذی قابل‌حل نیست. بیستم مهرماه خبری بر روی خروجی رسانه‌های دولتی قرار گرفت که حکایت از امضای یک توافق‌نامه مابین استانداری به‌عنوان مقام عالی اجرایی و هم‌چنین شرکت آب و فاضلاب به‌عنوان متولی اجرای طرح فاضلاب شهری و هم‌چنین شهرداری به‌عنوان مسئول جمع‌آوری آب‌های سطحی داشت و طبق آن قرار بود در قالب این تفاهم‌نامه و همکاری مشترک از تکرار حادثه سال قبل و آب‌گرفتگی خانه‌های مردم جلوگیری شود اما بارندگی‌های روز گذشته تمهیدات اندیشیده شده را با خود برد!

مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور معتقد است در خوزستان همیشه آب جریان داشته و رخدادهای چند سانتی‌متری، کیلومترها پژواک خواهد داشت که عمده‌ترین دلیل آن تغییر اقلیم است؛ از این رو این استان در بزنگاه تغییر اقلیم قرار دارد و در صورتی که برای مواجهه و سازگاری آماده شویم، پیروز این نبرد هستیم، در غیر این صورت زور طبیعت از زور انسان بیشتر است.

براساس گزارش سازمان جنگل‌ها متوسط خسارت هر سیل در کشور ۴۰ میلیارد تومان است این درحالیست که با اجرای عملیات آبخیزداری می‌توان خسارات سیل را تا ۷۰ درصد کاهش داد. حوضه آبخیز پهنه‌ای است که تمام روان‌آب ناشی از بارش باران را در یک رودخانه، آب‌رو، دریاچه یا یک آب‌انباشت جمع می‌کند. بر این اساس اقدامات آبخیزداری به چهار دسته مکانیکی، بیولوژیکی، بیومکانیکی و برنامه‌های مدیریتی تقسیم‌بندی می‌شود. ازجمله اقدامات بیولوژیکی می‌توان به نهال‌کاری، بذرکاری و بذرپاشی اشاره کرد. حفاظت و قرق، آبیاری و مراقبت و نگهداری نیز ازجمله برنامه‌های مدیریتی آبخیزداری هستند.

سیل در حمایت از اکوسیستم در مناطق سیلابی، تالاب ها، رودخانه ها و جویبارها نقشی حیاتی دارد. اینکه چقدر سیل برای محیط زیست مفید است می تواند به عوامل زیادی بستگی داشته باشد، از جمله اندازه سیل، مدت زمان و زمان سالی که رخ می دهد.

بسیاری از گیاهان و حیوانات برای رونق گونه های خود به سیل تکیه می کنند. به عنوان مثال، برخی از پرندگان به عنوان یک واکنش در برابر طغیان، تولید مثل می کنند و ما غافلگیر از صدها و گاهی هزاران مرغ آبی هستیم که برای تولید مثل در تالاب های پرآب وارد می شوند. برخی از گونه های ماهی در نتیجه یک رویداد سیل، تخم ریزی می کنند، در حالی که جاری شدن سیل همچنین می تواند به حرکت ماهی به بالا یا پایین یک آبراه کمک کند.

"مدیریت سیل" در متن به صورت گسترده "مدیریت اضطراری" همانطور که در راهنمای مدیریت اضطراری ویکتوریا (توسط دفتر کمیساری خدمات اضطراری از طرف شورای مدیریت اضطراری ویکتوریا نگهداری می شود) استفاده می شود. مدیریت اضطراری شامل سه گروه اصلی فعالیت است - پیشگیری، واکنش و بازیابی - صرف نظر از ماهیت اضطراری.

انیمیشن های TUFLOW

انیمیشن های زیر مربوط به مطالعات انجام شده توسط BMT با استفاده از نرم افزار TUFLOW است. برای رفتن به انیمیشن، روی پیوندها کلیک کنید یا از طریق این صفحه به پایین پیمایش کنید. برای شروع یک انیمیشن، مکان نما را روی تصویر قرار دهید و یک کنترل پخش در گوشه پایین سمت چپ ظاهر می شود.

موقعیت سازه های مهار سیل در تهیه برنامه های کنترل سیلاب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. موقعیت این سازه ها بر روی نقشه های خطرپذیری منطقه جانمایی شده و باید میزان سیلاب ایمن عبوری از مقطع رودخانه با در نظر گرفتن اثر آن ها بر روی نقشه ها مشخص گردد.

در مناطقی که با این نوع از سازه ها از خطر سیلاب محافظت می شوند، باید این نکته را در نظر داشت که سازه ها ی کنترل سیلاب ممکن است در صورت وقوع سیلاب های با مقادیر بیش تر از مقادیر طراحی آسیب ببینند و عملکرد صحیح خود را از دست دهند. در این صورت با توجه به این که با در نظر گرفتن وجود این سازه ها، آمادگی مردم و مسوول ین در برابر سیلاب کاهش یافته است، احتمال بروز خسارت و تلفات در هنگام شکست ناگهانی سازه ها ی حفاظتی نسبت به شرایط طبیعی افزایش می یابد.

داده ها و اطلاعات صحیح از یک منطقه یکی از عوامل تعیین کننده در صحت مدل سازی ها و تهیه نقشه ها ی سیلاب است. از این رو، کمبود اطلاعات لازم که عموما به صورت کمبود اطلاعات پارامترهای مطرح در تعیین خطرپذیر ی، دقت پایین مدل سازی ها و نقشه های موجود، عدم وجود اطلاعات از مناطق ویژه (مناطق نظامی، مرزهای بین المللی و سایر موارد) و دیجیتالی نبودن اطلاعات می باشد، از جمله عواملی است که می تواند تهیه نقشه های خطر سیلاب را با مشکل مواجه کند.

مفهوم خطرپذیری

خطرپذیری ترکیبی از احتمال وقوع سیلاب و پتانسیل بروز خسارت می باشد. احتمال وقوع سیل در مفهومی به نام تعریف می شود. در حقیقت خطرپذیر ی « آسیب پذیری » و « در معرض بودن » و پتانسیل بروز خسارت در مفاهیم « خطر » ترکیب سه مفهوم خطر، آسیب پذیری و در معرض خطر بودن می باشد. این سه مفهوم در مثل ث خطرپذیر ی شکل نشان داده شده است.

نمونه ای از یک نقشه پهنه سیلابی با دوره بازگشت های مختلف

نقشه پهنه سیل

نقشه های پهنه سیل اولین، ساده ترین و کم هزینه ترین نقشه هایی می باشند که به منظور تعیین میزان خطرات سیل تهیه می شوند. نقشه های پهنه سیل برای سیلاب های با دوره بازگشت های مختلف در یک منطقه ارائه می شوند. این نقشه ها باید گویای این مطلب باشند که چه جاهایی در منطقه از جمله راه ها ، راه آهن، واحدهای مسکونی، صنعتی، اراضی کشاورزی و سایر کاربری ها در هنگام وقوع سیل غرقاب خواهند شد. پهنه سیل گیر سیلاب دشت ها عموما با در نظر گرفتن اثر سازه های کنترل سیلاب مانند خاکریزها، آبشکن ها (اپی ها) و سایر موارد ارائه می شوند ولی می توانند در صورت فرض شکست سازه های سیل بند در نقاط بحرانی نیز تهیه شوند. این نقشه ها یکی از اطلاعات پایه به منظور تهیه نقشه های خطر و خطرپذیری سیلاب محسوب می شوند.

به طورکلی نقشه های سیلاب به دو دسته نقشه های خطر سیلاب و نقشه های خطرپذیری سیلاب طبقه بندی می شوند . نقشه های خطر سیلاب نقشه هایی است که در آن ها مشخصات مربوط به سیل که معرف میزان خطر سیل هستند، ارائه می شوند و ناحیه بندی میزان خطر در سیلاب دشت صرفا بر اساس مشخصات هیدرولیکی سیل تعیین می شود و نقش عواملی مانند کاربری اراضی و شرایط اقتصادی و اجتماعی در آن ها لحاظ نمی گردد. اما در تهیه نقشه ها ی خطرپذیر ی سیلاب تاثیر عوامل کاربری اراضی در سیلاب دشت، شرایط اقتصادی و اجتماعی و میزان آسیب پذیر بودن منطقه در برابر وقوع سیل نیز در نظر گرفته می شود.

سیل صدساله سیلی است که هرساله ۱ درصد احتمال دارد که رخ دهد. سیل صدساله همچنین به ۱ درصد سیل که هرساله ممکن رخ دهد، اشاره دارد. سیل صدساله بطورکلی به عنوان یک نرخ صدساله بیان شده‌است. براساس نرخ جریان ۱۰۰ساله انتظار می‌رود که در یک نهر، رودخانه یا سیستم اب سطحی که انتظار می‌رود. سطح اب سیل می‌تواند به عنوان منطقه طغیان ترسیم شود. دشت سیلابی به دشت‌های سیلابی ۱۰۰ساله اشاره دارد که ممکن است شکل بگیرد و در نتیجه در دادن مجوزهای ساخت و ساز، مقررات زیست‌محیطی و بیمه سیل بسیار اهمیت دارد. برآورد نرخ جریان ۱۰۰ ساله و امار رودخانه‌های دیگر در ایالات متحده در دسترس است.

تحمیل بیشترین تخریب سیل به کانون‌های خشکسالی/جلوی اقدامات اشتباه در بازسازی گرفته شود

به اعتقاد عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله در سیل‌های اخیر علاوه بر تخریب جاده‌ها و ساختمان‌های مسکونی، کشور با چالش زمین لغزش نیز مواجه بوده است؛ ضمن آنکه باید مسؤولین به خانوارهای آسیب دیده توجه ویژه داشته باشند؛ چراکه در آینده این افراد به حاشیه‌نشین‌های شهرهای بزرگ تبدیل خواهند شد.

در پی انتشار اخباری مبنی بر وقوع سیل در اریبهشت‌ماه در بیشتر مناطق کشور، مدیر کل پیش‌بینی و هشدارسریع سازمان هواشناسی، این خبر را مردود دانست و گفت: تا دو هفته بعد انتظار بارش سنگینی در ایران نداریم.

چین رکورددار سیل‌های ویرانگرِ تاریخ

آب، نیروی قدرتمندی که حتی توانایی محو کردن شهرها را به کلی از روی نقشه‌ها دارد، می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد. سیل‌ها نیز یکی از فاجعه‌بارترین بلایای طبیعی به شمار رفته و مخرب‌ترین سیل‌های تاریخ جهان زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند.

]اغلب قربانیان سیل‌ها در اثر غرق‌شدگی جان می‌بازند اما غرق شدن تنها روش سیل برای گرفتن جان افراد نیست بلکه گرسنگی ناشی از قحطی و نیز بیماری‌هایی که از طریق انتشار آلودگی‌ها پس از وقوع سیل شایع می‌شوند نیز قربانیان بسیاری در طول تاریخ گرفته‌اند.