معاونت مطالعات زیر بنایی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی طی گزارشی به بررسی بحران آب با عنوان عبور از بحران، ایجاد پایداری و بهبود شرایط با کاهش مصارف آب و افزایش بهره وری با تأکید بر حوضه آبریز زاینده رود پرداخته است. به نقل از مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، در این گزارش آمده: به‌دلیل سپری شدن سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با خشکسالی شدید و کاهش حدود ۴۰ درصدی منابع آب سد زاینده ‏رود، همچنین پیش ‏بینی تداوم خشکسالی توسط سازمان هواشناسی کشور، شرایط مساعدی از نظر تأمین منابع آب برای این سد در سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متصور نیست. با توجه به آمار ارائه شده ازسوی وزارت نیرو تا ۷ آبان‌ماه ۱۴۰۰، هرچند ورودی سد زاینده‌رود نسبت به سال گذشته تا همین روز، ۸% بیشتر بوده اما میزان حجم آب موجود در مخزن سد کمتر از ۱۷۰ میلیون مترمکعب بوده که معادل کمتر از ۱۵% حجم مخزن است.

سرپرست شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی با تاکید بر تنش آبی استان، خواستار همراهی ارگان‌ها و مردم برای پشت سر گذاشتن شرایط موجود طی ماه‌های پیش‌رو شد. "مسعود طالبیان" در سی و دومین جلسه شورای حفاظت از منابع آب و دوازدهمین جلسه سازگاری با کم آبی استان که در محل استانداری آذربایجان غربی برگزار شد، با ارائه گزارشی از وضعیت بارش‌ها در سطح استان، وضعیت دریاچه ارومیه و سدهای استان، به کاهش ورودی آب به مخزن سدها اشاره کرد و افزود: در برنامه عملکردی فروردین و اردیبهشت ماه سال جاری کاهش 72 درصد ورودی به سدهای استان داشتیم و پیش‌بینی می‌شود تا پایان شهریور ماه این رقم به 61 درصد برسد.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای گیلان از کاهش ۶۹ درصدی ورودی آب به مخزن سد سفیدرود خبر داد. "محمدجواد خانی پور" در جلسه کمیته منابع و مصارف استان گیلان، با استناد به گزارش سازمان هواشناسی در خصوص کاهش ۳۰ درصدی بارش‌ها درنیمه اول سال آبی جاری نسبت به بلندمدت در استان گفت: در حال حاضر در مخزن سد سفیدرود یک میلیارد و ۷۵ میلیون متر مکعب آب ذخیره شده است.

سد مانعی است که در جلوی جریان آب و برای مهار کردن آن ساخته می‌شود. سد دیواری محکم است که به منظور مهار کردن یا تغییر مسیر آب در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد می‌کنند. در پشت سد، دریاچه‌ای درست می‌شود که آبش را اندوخته می‌کنند تا در موقع نیاز از آن استفاده کنند. سدها در نگهداری و استفاده از منابع آب و زمین به انسان یاری می‌رسانند. سدی که در جای مناسب ساخته می‌شود، می‌تواند جلوی بسیاری از سیل‌ها و طغیان‌های آبی را بگیرد.

سدها برای بسیاری کشورها از نظر تأمین انرژی زیرساخت‌هایی حیاتی‌اند. اما چه اتفاقی می‌افتد اگر سد درست ساخته نشود؟ روایتی تصویری از سدهایی که خبرساز و در مواردی فاجعه‌آفرین شدند.

گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد تا 28 آذرماه امسال میزان ذخایر آب در مخزن سدهای کشور به 26 میلیارد و 370 میلیون مترمکعب رسیده است. بر اساس آمار دفتر مطالعات پایه شرکت مدیریت منابع آب ایران، مجموع ظرفیت مخازن سدها 50 میلیارد و 500 میلیون مترمکعب بوده که نشان‌دهنده 52 درصد پرشدگی مخازن است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان:

60 درصد از حجم ذخیره آب سد اکباتان همدان خالی است

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان از ذخیره بیش از 13 میلیون متر مکعبی آب پشت سد‌ اکباتان همدان خبر داد و گفت: 60 درصد از حجم ذخیره آب این سد برای مهار سیلاب‌های احتمالی خالی است. "منصور ستوده" گفت: هم اکنون 13 میلیون و 200 هزار متر مکعب آب در پشت سد اکباتان همدان ذخیره داریم که به میزان 40 درصد از کل حجم ذخیره این سد است.

بانک اطلاعات جهانی مخزن و سدها موسوم به GRanD v1.1 محصولی از پروژه سیستم آب جهانی است که یک تلاش مشترک بین المللی را برای جمع آوری مجموعه داده های موجود در مورد سدها و مخازن با هدف تهیه یک پایگاه داده واحد، صریح و قابل اعتماد از نظر جغرافیایی برای این پایگاه آغاز شد. نسخه اولیه 1.1 GRanD شامل 6862 رکورد از مخازن و سدهای مرتبط با آنها با ظرفیت ذخیره تجمعی 6197 کیلومتر مکعب است. یازده موسسه شرکت کننده داده ها را از منابع متعددی جمع آوری کرده و مجموعه داده توسط دانشگاه مک گیل مدیریت می شود. گرچه GRanD مورد به روزرسانی قرار گرفته است، GRanD v1.1 برای پشتیبانی از تحقیقات موجود و آینده در دسترس خواهد بود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان با اشاره به آبگیری بیش از 97 درصد ظرفیت سد سفیدرود گفت: ذخیره آب پشت سد سفیدرود هم‌اکنون به 1048 میلیون متر مکعب رسیده است.

"وحید خرّمی" افزود: حجم ذخیره مخزن سد سفیدرود با افزایش 22 درصدی نسبت به سال قبل، امروز به 1048 میلیون متر مکعب رسیده است، در حالی‌که میزان ذخیره سال گذشته 859 میلیون متر مکعب بود.

با توجه به وقوع سیلاب‌های فروردین ماه ۹۸، برخی گمانه‌زنی‌ها بر این است که بهار ۹۹ نیز این تجربه تکرار خواهد شد؛ ولی به اعتقاد محققان بارش‌های بهار ۹۹ در شرایط نرمال و همراه با رعد و برق‌های زیاد است، ضمن آنکه به گفته آنها در حال حاضر به دلیل عدم رعایت حریم رودها و ساخت و ساز در دشت‌های سیلابی، کشور همچنان از وقوع سیل آسیب‌پذیر است که لازم است با آموزش‌های همگانی و برآورد وقوع سیل و مدل‌سازی سیلاب‌های کشور، ریسک ناشی از مخاطرات سیل را کاهش داد.

گزارشی از آخرین وضعیت سدهای مهم کشور:

آب موجود در مخزن سد زاینده‌رود به 11 درصد رسیده است

خشک بودن اراضی و بستر رودخانه‌ها در اثر خشکسالی‌های پیاپی موجب شده تا 107 میلی‌متر بارش از ابتدای سال آبی تاکنون، کمتر تبدیل به روان‌آب شود و بر این اساس ورودی آب به سدهای کشور به‌ویژه سدهای تامین کننده آب شرب تغییر چندانی نداشته باشد.

میزان بارندگی‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهرماه) تاکنون به 107 میلیمتر رسیده که نسبت به مدت متوسط 50 ساله حدود 39 درصد افزایش یافته است؛

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان گفت: 90 درصد از مخزن سد زاینده‌رود خالی است.حسن ساسانی امروز سه‌شنبه با اشاره به 137 میلیون متر مکعبی ذخیره سد زاینده‌رود، افزود: 90درصد از مخزن سد زاینده رود خالی است.

وی با بیان این که این میزان نسبت به حجم ذخیره شده در میانگین بلند مدت حدود 78 کاهش داشته است، ادامه داد: سال گذشته در بازه زمانی مشابه حدود 144 میلیون مترمکعب آب در مخزن سد ذخیره شده بود و این نشان دهنده کاهش حدود چهار درصدی نسبت به سال گذشته است.

سیلابی با دبی حدود 5 هزار متر مکعب بر ثانیه که در اثر بارش‌های شدید خوزستان جاری شد بود در مخزن سد گتوند آرام گرفت. بر اساس آمار شرکت منابع آب و نیروی ایران، روز گذشته (15 آذر ماه) از ساعت 16 تا 19 (پیک ساعت 18) 36 میلی‌متر بارندگی در حوزه گتوند و در رودخانه کارون اتفاق افتاد که منجر به وقوع سیلاب با حجم آورد حدود 18 میلیون متر مکعب بین ساعت 20 تا 21 با دبی ورودی به مخزن سد گتوند شد.

بر همین اساس، تراز مخزن در ساعت 20 شب گذشته 204.41 و در ساعت 21 به میزان 204.70 به ثبت رسیده و دبی ورودی به مخزن نیز حدود 2 هزار متر مکعب بر ثانیه گزارش شده است.

سیلاب 150 مترمکعب در ثانیه‌ای بابلرود در سیل اخیر مازندران از طریق سد البرز کنترل شد.

"جواد دادویه" مدیر سد و شبکه البرز با اشاره به نقش سدهای استان در کنترل و مهار سیلاب از دبی لحظه‌ای رودخانه‌های ورودی به سد البرز به داخل مخزن در روز چهاردهم مهرماه خبر داد و گفت: با ذخیره‌سازی این سیلاب، طغیان و سیلاب رودخانه بابلرود کاهش یافت و هیچگونه خسارتی ناشی از طغیان این رودخانه گزارش نشد. 

مخزن Theewaterskloof، آفریقای جنوبی

یک خشکسالی سه ساله که وضعیت منابع آبی را تهدید می کند، مسئولان شهر کیپ تاون در آفریقای جنوبی را به مجبور کرده است تا به توقف تولید آب شیرین بپردازند. در عین حال جمعیت شهر رو به رشد است و تقریبا 4 میلیون نفر و یا بیشتر، به مخازن برای تامین آب نیازمند می باشند. در حالی که خشکسالی بخشی از علل بحران کنونی است، جمعیت رو به افزایشی نیز در حال کاهش و از بین بردن منابع آب است.

OpenEarth ابتکار منبع آزاد برای تبادل داده ها، مدل ها و ابزارها در پروژه های علمی و مهندسی محیطی است. پروژه های موجود در حال حاضر عمدتا دریایی و ساحلی است. در حال حاضر، پروژه های تحقیقاتی، مشاوره ای و ساختمانی معمولا بخش قابل توجهی از بودجه خود را صرف نصب برخی زیرساخت های اولیه برای مدیریت داده ها و دانش می کنند. پس از پایان پروژه، بیشتر این تلاش ها دوباره ناپدید می شوند. OpenEarth به عنوان یک جایگزین برای این روش های ad-hoc، یک رویکرد مداوم برای مدیریت داده ها و دانش است. این پلتفرم برای ذخیره سازی، میزبانی و انتشار داده های با کیفیت بالا، سیستم های پیشرفته ترین مدل و ابزارهای آزمایش شده برای تجزیه و تحلیل عملی فراهم می کند. 

چرا شنا در مخازن سدها ممنوع است؟

تابستان است و گرما؛ سال‌های سال است که مردم به دلیل طراوت و زیبایی سدها گاه گداری برای فرار از این گرما به کناره این سدها روی می‌آورند. کناره‌های مخازن سدها به دلیل حس طراوتی که از نزدیکی به آب حاصل می‌شود، به عنوان مکان‌هایی پرتردد برای تفریح خانواده‌ها و گذران اوقات فراغت و گردش به شمار می‌روند؛ اما گاهی شاهدیم برخی اعمال و رفتار نسنجیده باعث تلخ شدن خاطرات یک خانواده می‌شود لذا بر همین مبنا شرکت‌های آب منطقه ای،  شناکردن در سدها و تاسیسات آب را ممنوع اعلام می‌کنند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی از رهاسازی 60 میلیون مترمکعب آب مخزن سد شهید کاظمی بوکان به سمت دریاچه ارومیه خبر داد.

مهندس "کیومرث دانشجو" ضمن اعلام این خبر گفت: در راستای اجرای مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه و برنامه ابلاغی شرکت مدیریت منابع آب ایران و بر اساس برنامه زمانبندی تهیه شده، عملیات رهاسازی آب از سد بوکان با دبی 70 متر مکعب از 12 بهمن ماه سال جاری انجام شد.

وی افزود: با توجه به ابلاغیه شرکت مدیریت منابع آب ایران، حدود 60 میلیون مترمکعب آب از مخزن سد بوکان به منظور تأمین بخشی از نیاز زیست محیطی دریاچه ارومیه رهاسازی می‌شود.

     یکی از مسایل مهم در مورد سدها، بررسی آب بندی سازندهای موجود در مخزن و تکیه گاه ها قبل از احداث سد و پس از آب گیری مخزن (در صورت وجود نشت و فرار آب قابل توجه) می باشد. معمولا قسمت عمده فرار آب، در سدهای مناطق کارستی و از طریق چشمه های طبیعی که قبل از آب گیری سد وجود داشته اند صورت می گیرد به این ترتیب که بده این چشمه ها در اثر فرار آب از مخزن به طور ناگهانی افزایش می یابد.

     در مورد دیگر سازندهای سخت و غیرکارستی (به استثنای سنگ های ولکانیکی مانند بازالت ها)، لازم به ذکر است که این قبیل سازندها عمدتا تراوایی بسیار ناچیزی داشته و یا اینکه اگر در اثر فرایندهای تکتونیکی به طور محدودی دارای تراوایی شوند به دلیل عدم امکان انحلال و توسعه زون های تراوا، جریان آب در آنها به صورت افشان می باشد و بنابراین در مورد این قبیل سازندها نگرانی خاصی به منظور آب بندی سدها وجود ندارد. در بعضی از مناطق بازالت ها رفتار هیدروژئولوژیکی شبیه سازندهای کارستی با جریان مجرایی را از خود نشان می دهند که می توانند همانند سازندهای کارستی مخاطراتی را در آب بندی سدها به وجود آورند.