مدیرکل هواشناسی خوزستان با اشاره به پیش‌بینی بارندگی کمتر از نرمال در بهمن‌ماه گفت: در بارش بسیار عقب هستیم و هنوز سدهای خوزستان در شرایط خوبی قرار ندارند. محمد سبزه‌زاری در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به وضعیت بارندگی در خوزستان در بهمن و اسفندماه اظهار کرد: طبق مدل‌های پیش‌بینی فصلی، بارندگی در استان خوزستان در بهمن‌ماه کمتر از نرمال و در اسفندماه نرمال خواهد بود.

بحث انتقال آب مخالفان و موافقان خود را دارد، اما اگر بخواهیم واقع‌بینانه به این به این مسئله بپردازیم، معایب اجرای طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای هم بر استان مبدا و هم استان مقصد بیش‌تر از مزایای آن است، زیرا بر روی آبی برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد که از پایداری آن اطمینان خاطر نداریم. انتقال آب تنها برای مصارف شرب توجیه پذیر است، اما امروز آب به‌نام شرب برای مصارف صنعت و کشاورزی به استان‌های کویری انتقال داده می‌شود، در سال‌های اخیر به‌علت کاهش بارش، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پی در پی، منابع آبی به شدت کاهش پیدا کرده است و همین مسئله استان‌های مبدا و مقصد انتقال آب را با مشکلات متعددی برای تامین آب موردنیاز مواجه کرده است.

باسمه تعالی

اولاً مشکل مردم عزیز خوزستان فقط کمبود آب نیست (و فقط) یکی از مشکلات آنان این امر است. توسعه خوزستان یک امر همه‌جانبه است، اما از یک برنامه روشن برخوردار نیست، لذا مردم نمی‌توانند زندگی امروز و فردای خود را پیش‌بینی کنند. استان‌های دیگر هم از چنین فقدان نظام توسعه‌ای رنج می‌برند. دولت‌ها علیرغم مصوبات متعدد مجلس شورای اسلامی در برنامه‌های ۵ ساله که موظف بودند طرح آمایش سرزمین را مدون و به اجرا درآورند، هیچ‌یک (با تأکید بر هیچ‌یک) از دولت‌ها این کار را انجام نداده‌اند. نتیجه این سهل‌انگاری همه دولت‌ها عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های استانی و گاه کج‌روی از توسعه استان‌ها شده است. هر چه در این امر خطیر تأخیر شود به ضرر کلیت نظام توسعه‌ای کشور است. امیدواریم دولت جدید همتی در این راه داشته باشد.

برای نزدیک به 30 سال، از جمله در زمان اشغال توسط ائتلاف به رهبری ایالات متحده و انگلیس، مقامات عراقی در مدیریت و تنظیم کافی منابع آب عراق ناکام مانده اند، و جمعیت استان بصره در جنوب عراق را محروم کرده اند. به حدی که حدود 4 میلیون نفر آنها حق داشتن آب آشامیدنی سالم را ندارند. منابع اصلی آب در بصره رودخانه شط العرب و کانال های آب شیرین آن است. اما شکست های متعدد دولت از دهه 1980، از جمله مدیریت ضعیف منابع بالادست، تنظیم ضعیف آلودگی و بهداشت، و غفلت مزمن و سو مدیریت زیرساخت های آب، باعث خراب شدن کیفیت این آبراه ها شده است.

به اعتقاد محققان، خوزستانی‌ها در طول تاریخ گذشته از آب سالم و تالاب‌های غیرآلوده برای تغذیه دام‌ها و محصولات کشاورزی خود بهره‌مند بودند، ولی اکنون وضعیت این استان از حد و اندازه تاب‌آوری آنها فراتر رفته و این پرسش مطرح است که چگونه سطح زیر کشت برنج "دشت عباس" که طی دو دهه قبل ۴۰ هزار هکتار بود، اکنون به ۲۰۰ هزار هکتار افزایش یافته و چگونه است که بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب آب در رودخانه کارون ذخیره‌سازی شده، ولی حدود ۵۰۰ روستای خوزستان با کمبود آب مواجهند و یا از آب‌های بودار و رسوبی محلی استفاده می‌کنند؟

سد گتوند در ششم مرداد ماه 1390 افتتاح شد. قبل و بعد این تاریخ به دلایل و درجات مختلف این سد موضوع بررسی و مناقشه در فضای رسانه ای کشور بوده است. تا قبل از زمستان 1392 که آقای روحانی به عنوان رئیس جمهور جدید در سفر استانی خود وعده داد که یک تیم کارشناسی را مامور رسیدگی به موضوع کند، طرح مشکلات این سد، حداقل در استان خوزستان، تا حدودی یک مسئله امنیتی تلقی می‌شد. از زمستان 1393 که پروژه بررسی راهکارهای رفع شوری مخزن سد گتوند تعریف شد، زمینه برای اوج گرفتن علنی مباحث مرتبط با این سد بیشتر از قبل فراهم شد. شرایط جدید بحرانی آب خوزستان در تابستان 1400 بهانه ای شده است که موضوع سد گتوند مجددا در رسانه ها و افکار عمومی مطرح شود.  شاید مرور خلاصه ای از آن چه در فرآیند انجام پروژه مذکور در موسسه آب دانشگاه تهران شاهد آن بودیم، برای روشن شدن افکار عمومی مفید واقع شود.

حوضه آبریز کارون بزرگ در جنوب غرب ایران منطقه ای با آورد جریان بالا در طی سال ها مرکز توسعه کشاورزی کشور بوده است. زمین های وسیع که سد های بزرگی در بالادست آن به آبیاری زمین ها کمک می کند. در اینجا آمار SDG سازمان ملل متحد را از وضعیت آب این حوضه مهم آبریز بررسی میکنیم. در شکل بالا وسعت این حوضه آبریز را در محدوده کشور مشاهده می کنید. داده های حاضر تا سال 2019 بروز شده اند. بنابراین حدودا تا سال 1399 را نمایش می دهند.

1- نمودار وضعیت منابع آب دائمی و فصلی

در نمودار بالا، ستون عمودی وسعت آب را نشان می دهد. مثلا وسعت دریاچه ها و... در این نمودار مقدار منابع آب دائمی (Permanent) و فصلی (Seasonal) طی زمان نشان داده شده است. این دو نمودار به ترتیب با رنگ های آبی پر رنگ و کم رنگ مشخص شده اند. می توانید ببینید که آب های دائمی در این محدوده اگرچه طی دوره های بلند مدت نوسان تکراری دارد اما کاهشی در آن مشاهده نمی گردد. همچنین آب های فصلی تنش بسیار شدید و تغییرات بزرگ را در مقدار خود نشان داده اند. آب های فصلی در اصل نواحی را مشخص می کند که دریاچه یا برکه قدیمی نیست و فقط در بخشی از سال دارای آب می شود. این شبیه به تالاب هایی هست که خشک شده اند، مناطق سیل گیری که اکنون فصلی شده اند؛ یا حتی زمین های کشاورزی غرق  آبی و... . این مناطق بشدت ناپایداری را نشان می دهند.

2- انتقال آب های دائمی

این نمودار گفته است که از کل مناطقی که در این حوضه همیشه آب دائمی در خود دارا بوده اند، 53 درصد بدون تغییر وضعیت مانده و همان آب را دارا هستند. اما 26/3 درصد آب های دائمی جدید بوجود آمده است؛ یعنی مناطقی که قبلا آب دائمی در آن نبود اما الان هست. تنها 2/5 درصد از نواحی که آب دائمی داشتند دیگر آب را دارا نیست. اما عدد بزرگ 18/1 درصد آب دائمی به آب فصلی تبدیل شده است. مثل دریاچه های قدیمی که حالا فقط بخشی از سال آب را داراست.

3- انتقال آب های فصلی

این نمودار نشان می دهد که 28/5 درصد از نواحی که در سال های قدیمی آب فصلی داشتند اکنون هم با همان شرایط هستند. اما در سال های جدید 62/3 درصد مناطق آبی فصلی به صورت جدید بوجود آمده است؛ و احتمالا این همان زمین های وسیع کشاورزی توسعه یافته در سال های اخیر است. نواحی که دیگر در بخشی از سال هم آب ندارند 5/3 درصد از وسعت کلی این نمودار را نشان می دهد. و فقط 3/9 درصد از زمین های فصلی به شکل دائمی در خود آبدار شده اند.

4- زمان بندی وجود آب های فصلی

این نمودار به ما می گوید آب های فصلی را می توان در سه دسته قرار داد، یکی آنهایی که در عرض 1 ماه غیب می شوند، دوم آنهایی که 2 تا 6 ماه وجود دارند و سوم آنهایی که 7 تا 11 ماه وجود دارند. در این نمودار هرچه دسته دوم بزرگتر باشد تنش شدید را بیشتر نشان می دهد. زیرا این حوضه ای است که آب های دائمی خود را به فصلی تبدیل کرده است. یعنی مثلا دریاچه ها و رودهای بزرگ به زمین های کشاورزی تبدیل شده است. اتفاقا دسته دوم بزرگترین دسته نیز می باشد. اما خطرناک آنکه در سال های متفاوت این آب های 2 تا 6 ماه مقدار بسیار متفاوتی دارند. این به آن معنی است که هرگاه بارش افزایش یافته است، کشاورزی نیز وسعت یافته.

5- مخازن و سدها

نمودار مقدار وسعت آب در مخازن و سدهای کنترل شده در این ناحیه نشان می دهد که در طول زمان وسعت آنها افزایش قابل توجهی یافته است. این همان آبی است که در پشت این سدهای عمق ذخیره شده و در فصل های کشاورزی به آب های فصلی 2 تا 6 ماهه تبدیل می شود. اکنون می توان انتظار داشت که با تنش در مقدار آب سد ها، بحران های اقتصادی و اجتمایی در این حوضه آبریز رخ دهد. زیرا آورد جریان در حساسیت بالایی از عرضه قرار گرفته است. احتمالا با تکمیل این نمودار برای سال 2020 و 2021 خواهید دید که وسعت آب در سد ها کاهش ناگهانی داشته اند.

در اینجا تصویری را پیوست کرده ایم که به شما امکان مقایسه شاخص بدنه های آبی را به فاصله یکسال در خوزستان می دهد. یکی مربوط به 28 تیرماه 1400 و دیگری 28 تیرماه 1399. محدوده نمایش داده شده پایین دست سدهای مهم کرخه، دز و گتوند می باشد. در این شکل رنگ های آبی ساختار های آبی را نشان می دهد. یعنی زمین هایی که آبیاری شده اند، مخزن سدها و... با این طیف رنگ به خوبی قابل تشخیص است. همچنین موقعیت سه سد مذکور در بالای شکل مشخص است.

یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دیگر چیزی به اسم تونل انتقال آب بهشت‌آباد نخواهیم داشت، گفت: با پیگیری‌های انجام‌شده، حداقل فعلا احداث چنین تونلی منتفی و تعطیل شده است؛ این طرح حتی تا مرحله تامین اعتبار پیش رفته بود که خوشبختانه مانع آن شدیم. علیرضا ورناصری در خصوص آخرین وضعیت پروژه تونل انتقال آب بهشت‌آباد اظهار کرد: به دنبال تلاش‌های فراوان و رایزنی‌های نمایندگان استان‌های خوزستان و چهارمحال و بختیاری، خوشبختانه بحث احداث تونل بهشت‌آباد متوقف شده است و فعلا در این زمینه هیچ اقدامی نخواهد شد.

پرآب‌ترین، بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین رودخانه ایران؛ تعبیرهایی برای رودخانه کارون هستند، رودخانه‌ای که در طول این سال‌ها آن قدر آب رفته و خشک شده که اگر کسی از گذشته آن چیزی نداند، شاید این تعابیر کمی برایش دور از ذهن باشد. رودخانه کارون با طول حدود ۹۵۰ کیلومتر، از زردکوه استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد، از دل خوزستان می‌گذرد و به خلیج فارس می‌ریزد اما شاید گذرش از شهر اهواز بیشتر از هر جای دیگری به چشم بیاید؛ آنجا که شهر را دو نیم می‌کند، ۱۰ پل از روی آن عبور می‌کند و البته آنجا که "لبِ کارون، چه گل بارون" است.

سالیان سال است که رودخانه‌های بهمنشیر و اروند به‌طور مستقیم و رودخانه کارون به‌طور غیرمستقیم در استان خوزستان، با پدیده‌ای به نام شوری آب دست و پنجه نرم می‌کنند. 

سیکل جزر و مد دریا هر هفت ساعت یک‌بار با جریانی حدود 300 تا 500 مترمکعب بر ثانیه به سمت رودخانه‌های اطراف یورش برده و انبوهی از آب شور را وارد رودخانه‌های بهمنشیر، اروند و کارون می‌کند.

این چرخه دو بار در شبانه‌روز به اوج رسیده، به‌طوری که شوری (هدایت الکتریکی) 17 هزار تا 30 هزار میکروموس بر سانتی‌متر را به پیکر رودخانه‌های بهمنشیر و کارون تحمیل می‌کند. از سویی پایین بودن دبی رودخانه‌های بهمنشیر، اروند و کارون به‌دلیل خشکسالی‌های اخیر، ورود زه‌آب‌های کشاورزی و مزارع پرورش‌ماهی و از سوی دیگر نیز تغییر رژیم حوضه ناشی از عوامل انسانی و طبیعی بالادست استان دست‌به‌دست هم داده تا کیفیت آب را مغلوب این نبرد کند.

نماینده مردم ماهشهر،بندر امام خمینی، امیدیه و هندیجان با بیان اینکه رود کارون وضعیت اسفناکی دارد و در برخی نقاط فاضلاب وارد آن می‌شود، گفت: ما در تابستان امسال حتما قطعی آب خواهیم داشت، حتی اکنون نیز در برخی نقاط آب جیره بندی شده است. علی گلمرادی با اشاره به وضعیت آب استان خوزستان اظهار داشت: متاسفانه استان خوزستان به علت خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی شرایط خوبی ندارد و با مشکل آب شرب و کشاورزی مواجه است.

وزیر نیرو گفت:‌هیچ طرح و برنامه ای برای انتقال آب به خارج از مرزهای کشور نداریم.اردکانیان در حاشیه جلسه هیات دولت درباره شایعه انتقال آب کارون به بصره اظهار کرد:‌رسما اعلام می‌کنم هیچ برنامه ای برای انتقال آب به بیرون مرزها تحت هیچ شرایطی نداریم . چنین مباحثی در دهه هشتاد هم مطرح ، ولی منتفی شد و الان هم این بحث‌ها منتفی است. وی در پاسخ به سوالی در مورد گرانی قبض‌های برق تصریح کرد: طبق مصوبه دولت از اول اردیبهشت قبض‌های برق افزایش 7 درصدی داشته است.

در حالی که با معرفی وزرای پیشنهادی دولت دوازدهم توسط رئیس‌جمهور، اشتیاق عموم به شناختن این افراد اوج گرفته، برخی از ایشان به گونه ای عمل می‌کنند که گویی علاقه ای به وزیر شدن ندارند!

 از جمله این افراد، حبیب‌الله بیطرف است؛ گزینه پیشنهادی رئیس جمهور برای وزارت نیرو که پیشتر نیز برای مدت طولانی عهده دار این سمت بوده و حالا به جای ارائه برنامه‌هایش برای اداره این وزارت‌خانه، ترجیح می‌دهد، تصویر یک وزیر اسبق بسیار بسیار موفق را از خود در اذهان عمومی شکل دهد؛ غافل از آنکه برخی نقاط تاریک در کارنامه اش به ثبت رسیده است.

تمامی اقدام‌ها برای مدیریت مخازن سدها در استان های لرستان، ایلام و خوزستان انجام شده و تمامی واحدها در این روزها در آماده‌باش خواهند بود.

مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران نسبت به بروز سیل در در حوضه های کارون، دز و کرخه در روزهای یکشنبه و دوشنبه هشدار داد.

مهندس "محمد حاج‌رسولیها" با اشاره به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور نسبت به بروز بارش‌های شدید طی روزهای ۵ و ۶ دی ماه اظهار داشت: بر اساس پیش بینی ها احتمال بروز سیل در حوضه سدهای سیمره، گتوند، کارون یک، 3 و 4 و دز افزایش یافته و دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل، این حوضه‌ها را از پنجشنبه هفته گذشته تحت رصد قرار داده است.