کیفیت منابع آبی آب بسته بندی و مدیریت و کنترل آن به عوامل طبیعی و غیرطبیعی مختلفی مانند شرایط آب و هوایی، کاربری اراضی، رودخانه ها و یا دریاچه هایی که تغذیه کننده منابع آب بسته بندی هستند، بستگی دارد. در صورت آسیب دیدن و آلوده شدن این منابع، ترمیم آن پرهزینه و زمان بر است. در این میان، وضعیت منابع آب بسته بندی که منشا زیرزمینی دارند از جهاتی پیچیده تر است. برخی از این پیچیدگی ها با مسایل مدیریت کیفی منابع آب سطحی مشترک است و برخی متفاوت هستند. برای نمونه می توان اشاره کرد که آب زیرزمینی برخلاف آب سطحی به سمت یک نقطه مشخصی جریان ندارد که بتوان با در نظر گرفتن ویژگی ها ی توپوگرافی، هیدرولوژیکی و کاربری اراضی حوضه آبریز، فرایندها و اندرکنش آن ها را به صورت مستقیم تحلیل کرد و آن را به راحتی مدیریت کرد. جریان آب زیرزمینی به توپوگرافی منطقه (کوهستانی، تپه ماهوری و یا مسطح)، مشخصات سفره آب زیرزمینی (تحت فشار و یا آزاد، جنس و نوع لایه ها و سایر مشخصات سفره)، منابع تغذیه آب زیرزمینی (بارش، نفوذ آب آبیاری، نفوذ از بستر رودخانه ها ، دریاچه ها، و کانال ها)، و سیاست های بهره برداری از دیگر منابع آبی بستگی دارد. به این دلیل، بهترین راهکار مدیریت منابع آب بسته بندی، پیشگیری از آسیب دیدن و آلوده شدن آن از طریق تعیین حریم کیفی آن ها و اعمال سیاست های بازدارنده بر پایه مدیریت کاربری اراضی است.

با مدیریت و حفاظت کیفی منابع آب بسته بندی می توان آن را به منبع آبی پایدار و با کیفیتی مناسب (حتی پس از سال ها بهره برداری) برای آب بسته بندی تبدیل کرد. در مقابل، فقدان برنامه و راهکار مدیریتی و حفاظتی از منابع آبی آب بسته بندی می تواند کیفیت و کمیت منابع آبی آب بسته بندی را کاهش داده و محیط زیست اطراف منبع را نیز تخریب کند. این نوع تخریب ها معمولا غیرقابل جبران بوده و ممکن است کارایی منبع آب بسته بندی را به طور کل از بین برد.

متدولوژی

برای این که این راهنما قابلیت تصمیم سازی موثر و مطمئنی داشته باشد، به مفاهیم تحلیل و مدیریت کیفی منابع آب بسته بندی مطابق با تعاریف و مستندات بین المللی مانند موسسه غذا و دارو (FDA)، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (US EPA) و استانداردهای ملی مرتبط با تولید، کنترل کیفیت، بسته بندی و توزیع آب بسته بندی پرداخته شده است.

علاوه بر این ها، به راهنماهایی که در قالب نشریاتی همچون نشریه 182 ، با عنوان "راهنمای حفاظت کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی و تجهیزات بهره برداری از آن ها" و نشریه 187، با عنوان "دستورالعمل رفتارسنجی کیفی آب های زیرزمینی" که توسط طرح تهیه ضوابط و معیارهای فنی صنعت آب کشور - وزارت نیرو تهیه شده است، توجه شده؛ با این تفاوت که در این راهنما علاوه بر چاه ها، به مسایل مربوط به حفاظت کیفی چشمه ها به عنوان یکی از منابع اصلی تامین آب بسته بندی شرب توجه ویژه ای شده است.

این راهنما پس از بررسی منابع آلاینده و مشخصات آلاینده ها، روش های مطالعه آن ها و نکات فنی و مدیریتی لازم و روش ها و ابزارهای تعیین حریم کیفی منابع آب بسته بندی را ارائه می کند.

متدولوژی تهیه راهنما مبتنی بر جمع آوری اطلاعات، بررسی و جمع بندی مستندات علمی و فنی معتبر بین المللی به همراه تحقیق پیمایشی (پرسشنامه و مصاحبه) از صاحبان صنعت آب بسته بندی در کشور به منظور تدو ین و ارائه روش های کاربردی تعیین حریم کیفی و حفاظت آن متناسب با شرایط ملی است. این راهنما به موضوعات مطرح شده در استانداردها و راهنماهای مرتبط با راهنمای حاضر که در کشور وجود دارد، نپرداخته است، بلکه در صورت نی از صرفا ارجاع داده شده است. بدین ترتیب ضمن پرهیز از دوباره گو یی، هماهنگی و انسجام قابل قبولی بین استانداردها و راهنماهای مربوط ایجاد می شود. علاوه بر این، خواننده در صورت نیاز به کسب اطلاعات با جزییات بیش تر در خصوص موضوع خاصی، به مستندات معتبر در سطح ملی و یا بین المللی راهنمایی می شود.

مرور بر رویکردهای جهانی پیرامون تعیین حریم و حفاظت کیفی منابع آب بسته بندی

بسیاری از شرکت های آب، شهرداری ها، سازمان های حفاظت محیط زیست، سازمان های بهداشتی، دارویی و غذایی در سراسر دنیا، کیفیت آب بسته بندی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و استانداردها و پیشنهادهای مختلفی ارائه نموده اند.

در خصوص تعیین حریم کیفی منابع آب بسته بندی توجه بیش تر کشورها و سا زمان های جهانی بر منابع آب بسته بندی با منشا زیرزمینی متمرکز است؛ چرا که معمولا منابع زیرزمینی آب بسته بندی که شامل چاه و چشمه است از کیفیت بهتری برخوردار هستند. در عین حال، مدیریت کیفیت آن ها پیچیده است و لازم است که راهکار جامع تر و هماهنگ تری نسبت به منابع آب بسته بندی سطحی که شامل برخی رودخانه هاست، تدوین و ارائه گردد. شایان ذکر مجدد است که رودخانه های مورد استفاده در صنعت آب بسته بندی معمولا رودخانه های بکر و کوتاهی هستند که منشا زیرزمینی دارند و اغلب به دلیل عدم دسترسی به چشمه (های) اصلی مورد استفاده قرار می گیرند. البته در برخی شرایط بحران، طبق تعریف آب بسته بندی می توان از رودخانه های طویل و غیر بکر نیز برای تولید آب بسته بندی استفاده کرد، لکن عمدتا ارزش تجاری و صادراتی آن در مقایسه با آب بسته بندی شده از چشمه و چاه کم تر است.

به طور کلی در بیش تر کشورها، حفاظت منابع آب بسته بندی بر راهبردهای مدیریتی مثل ایجاد محدودیت در کاربری اراضی استوار است و هدف آن ها کنترل فعالیت های آلوده کننده در اطراف منبع آب بسته بندی است. تحقیقات و بررسی های علمی و قوانین پیرامون این موضوع در جهان فراوان است که خلاصه ای از آن ها در زیر ارائه می شود:

ایالات متحده آمریکا: در این رابطه می توا ن به قانون حفاظت آب زیرزمینی ایلینوی (IGPA) در سال 2000 میلادی توسط آژانس حفاظت محیط زیست ایلینوی در ایالات متحده آمریکا که بر اساس نیاز و تاکید مسوولان ایالتی بر مدیریت منابع آب زیرزمینی برای شرب و بسته بندی تدوین شده و اجرا می شود، اشاره کرد. پروژه مطالعاتی این آژانس منتهی به تدوین قوانین جامع و شفافی در این ایالت شد که بر اساس آن قوانین از کیفیت منابع طبیعی آب زیرزمینی اعم از عمومی و خصوصی قابل شرب حفاظت می شود. با اجرای این پروژه الزامات حفاظت کیفی منابع آب زیرزمینی برای شرب (چاه و چشمه های طبیعی) در یک منطقه از طریق اقدامات زیر تامین می شود.

− تدوین سیاست حفاظت آب زیرزمینی منطقه

− ارتقای سطح همکاری بین سازمانی

− تعیین محدوده حفاظت (حریم) کیفی برای محل برداشت

− کاوش در منطقه، برآورد اطلاعات و تهیه نقشه

− تدوین قوانین حقوقی حفاظت از عرصه تغذیه

− تدوین قوانین استاندارد کیفی

− ضوابط کنترل و بازرسی ابزارآلات

اروپا: در کشورهای اروپایی موضوع حفاظت از منابع آب شرب چاه و چشمه از بیش از چند دهه گذشته که شاید هنوز تامین و عرضه آب زیرزمینی به صورت بسته بندی انجام نمی شده است، از دیدگاه حفاظت منابع تامین آب مورد توجه ویژه ای قرار داشته است. در سال های 1979 تا 1981 میلادی گردهمایی بین المللی بین کشورهای اروپایی با هدف بررسی آسیب سنجی منابع آب زیرزمینی، چاه ها و چشمه ها برگزار شد. در سال 1991 میلادی گردهمایی مشابهی به منظور به-هنگام سازی سیاست گذاری ها و هم چنین یکسان سازی شاخص ها و روش مورد استفاده برای برآورد، خوشه - بندی مناطق و تهیه نقشه آسیب پذیری کیفی منابع آب زیرزمینی برگزار شد. در این میان از کشور پرتغال به عنوان کشور پیشرو در زمینه حفاظت کیفی منابع و سرچشمه های آب زیرزمینی می توان نام برد که در سال 1993 به عنوان اولین کشور اروپایی، تمام قلمرو کشور خود را به روش شاخص DRASTIC با مقیاس 1:500.000 مورد مطالعه قرار داد.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح