در دهه‌های اخیر در بین حوادث طبیعی که جوامع انسانی را تحت تأثیر قرار داده‌اند، فراوانی پدیده خشکسالی از نظر درجه شدت، طول مدت، گستره تحت پوشش، تلفات جانی، خسارات اقتصادی و اثرات اجتماعی دراز مدت در جامعه، بیشتر از سایر بلایای طبیعی بوده است. همچنین تمایز این پدیده با سایر بلایای طبیعی در این است که برخلاف سایر بلایا، این پدیده بتدریج و در یک دوره زمانی نسبتاً طولانی عمل کرده و اثرات آن ممکن است پس از چند سال و با تأخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود. خشکسالی را می‌توان معلول یک دوره شرایط خشک غیرعادی دانست که به اندازه کافی دوام داشته باشد تا عدم تعادل در وضعیت هیدرولوژی یک ناحیه ایجاد شود.

با توجه به اینکه خشکسالی بر بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و ... تأثیرگذار است، تا کنون تعاریف بسیار زیادی از خشکسالی ارائه شده است که هر کدام از این تعاریف دیدگاه خاصی را مد نظر داشته‌اند.

از دیدگاه هواشناسی، خشکسالی هواشناسی به صورت اولین شاخص و نشانه خشکسالی تعریف شده که در آن، میزان بارش از حد معمول کمتر می‌باشد. از این دیدگاه، خشکسالی تنها بر اساس درجه خشکی و طول بازه خشکی بیان می‌گردد. ضمن اینکه خشکسالی از دیدگاه کشاورزی، هیدرولوژیکی و از دیدگاه اقتصادی-اجتماعی نیز تعاریف متفاوتی دارد.

راهکارهای مدیریت و کاهش اثرات خشکسالی و مقابله با کم آبی

با توجه به اهمیت موضوع و تأثیر تغییر اقلیم در بروز خشکسالی و پدیده کم آبی در دنیا، کمیسیون اروپایی طی گزارشی در سال 2007 یک استراتژی پایدار برای مقابله با خشکسالی تحت عنوان "برنامه مدیریت خشکسالی (Drought Management Plan; DMP)" منتشر نموده است. در این گزارش تمایز شفافی بین خشکسالی و کمبود آب ارائه شده بنحوی که خشکسالی، یک پدیده طبیعی به علت انحراف موقت از سطح متوسط دسترسی طبیعی آب می‌باشد، لیکن کمبود آب به عدم تعادل طولانی مدت آب اشاره می‌کند که در آن تقاضای آب از منابع آب قابل استفاده در شرایط پایدار بیشتر است.

در این رابطه موضوعات اصلی سیاست‌های اروپایی در 3 بخش بهبود بهره وری آب، برنامه‌ریزی و آمادگی بهتر برای مقابله با خشکسالی و توسعه ابزارهای اجرایی برای سرمایه گذاری، قیمت گذاری آب، بررسی تخصیص آب و آموزش تنظیم شده‌اند.

اقدامات سازگاری با کم آبی در 3 بازه کوتاه مدت و بلند مدت در بخش‌های مختلف کشاورزی، شهری، صنعت و تفریحی بیان شده است؛ این اقدامات بر اساس هدف مورد نظر در سه طبقه مدیریت تقاضا، افزایش منابع تأمین آب و به حداقل رساندن تأثیرات تقسیم بندی می‌شوند. (Rossi; European Water; EWRA;2011).

در بخش بهبود بهره وری آب اقدامات شاخص نظیر ترویج ابزارها و راهکارهای صرفه جویی آب در ساختمان‌ها و بهبود تأسیسات آب، کاهش نشت آب در سامانه‌های آبرسانی و بهبود بهره‌وری در مصرف آب کشاورزی تنظیم گردیده است.

در بخش برنامه‌ریزی و آمادگی بهتر برای مقابله با خشکسالی، اقداماتی نظیر ملحوظ شدن فعالیت‌های مقابله با کمبود آب و خشکسالی در سایر سیاست‌های منطقه‌ای (کشاورزی، خانگی و صنعت)، ارزیابی برنامه‌های مدیریت حوضه آبریز برای مقابله با کمبود آب و خشکسالی، توسعه سامانه‌های هشدار برای خشکسالی و باز تعریف لیست جامع‌تری از شاخص‌های کمبود آب، خشکسالی و آسیب‌پذیری منابع آب در برنامه قرار گرفته است.

در بخش توسعه ابزارهای اجرایی برای سرمایه گذاری، قیمت گذاری آب، تخصیص آب و آموزش، اقدامات شاخص نظیرتقویت بودجه‌های مربوط به مقابله با کم آبی از طریق تدوین سیاست‌های محلی، برنامه‌های بهبود اقتصادی و اصلاح سیاست‌های کشاورزی معمول، تدوین قوانین ملی محدود کننده در رابطه با مجوزهای استحصال آب، توسعه پروژه‌های تحقیقاتی جدید در زمینه آسیب پذیری و افزایش خطر ریسک منابع آب و معرفی برنامه‌های آموزشی جدید و مناظرات بمنظور افزایش آگاهی جهت مقابله با کم آبی تدوین شده است.

همانند خشک‌ترین قاره‌های پرجمعیت جهان، استرالیا نیز اغلب دچار خشکسالی است. بسیاری از خشکسالی‌های شایع در استرالیا مربوط به پدیده‌ای است که هواشناسان آن را El Nino می‌نامند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 1864 دوره‌های خشکسالی مختلفی در استرالیا رخ داده است. از سال 1860 تا سال 2004، 12 خشکسالی بزرگ و اصلی در استرالیا ثبت شده است، خشکسالی در سال‌های 2002 و 2003 هم بر روی احشام و هم بر روی زندگی و امرار معاش کشاورزان استرالیایی تأثیر گذاشت. نواحی کوئینزلند خشک‌ترین وضعیت خود را در طول یک دهه داشتند و در بعضی مناطق آن، محدودیت شدید آب وجود داشت. بسیاری از آب‌بندهای کشاورزی خشک شدند و سطح ذخایر آب در منابع مهم و بزرگ، بسیار پایین آمد.

از سال 1997 تا 2009 جنوب شرقی استرالیا بدترین خشکسالی در تاریخ خود را تجربه کرده است که از آن به عنوان هزاره خشکسالی یاد می‌شود. این خشکسالی باعث خشک شدن فضای باز و محیط، تأثیر منفی بر روی اکوسیستم‌ها، تلفات کشاورزی زیاد، افزایش آتش سوزی در حوضه آبریز و سایر نواحی، چالش شدید برای تأمین آب و آبرسانی به مصرف کنندگان شد.

برای مقابله با خشکسالی هزاره، اقدامات محدود سازی مصارف آب در ملبورن، Perth و استرالیای غربی اجرا شد اقدامات و برنامه‌های به‌کار گرفته شده در این مناطق در بازه خشکسالی هزاره، شدیدترین سطح اجرا شده برای شهر در طول خشکسالی هزاره بوده است. در این سطح از محدودیت، ممنوعیت‌های مصارف آب شامل استفاده از آب آشامیدنی برای آبیاری چمن و فضای سبز (کاملاً ممنوع بوده است)، زمین‌های بازی، استفاده از آب در استخرهای شنا و تفریحات آبی، ذخیره سازی یا حمل و انتقال آب، شستن وسایل نقلیه، استفاده از آب برای سایر اهداف تمیزکاری، استفاده از آب برای محصولات تجاری گیاهی و یا حیوانات بود.

در اول دسامبر 2012، محدودیت‌های مصرف آب در ملبورن برداشته شد و در عین حال، قوانین دائمی مصرف آب پابرجا ماند. قوانین دائمی مصرف آب شامل نیازهای کلیدی در رابطه با شلنگ‌های دستی، آبیاری چمن و باغ، چشمه‌ها و آب‌نماها، تمیز کردن سطوح سخت و آسفالت است.

چشم‌انداز آب ترسیم شده نشان می‌دهد که به‌رغم قرار گرفتن ذخایر آب ملبورن در وضعیت مطلوب، قوانین دائمی مصرف آب برقرار خواهد بود. چشم‌انداز آب شامل استراتژی‌های کوتاه مدت و میان مدت یا برنامه‌های عملیاتی برای مدیریت امنیت آب از قبیل برنامه ریزی برای بهره‌وری در مصارف آب، آموزش، کنترل تلفات آب، جمع‌آوری آب باران، جمع آوری آب‌های سطحی، استفاده از آب بازیافت شده (فاضلاب تصفیه شده) و محدودیت‌های مصرف آب بوده است.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح