تماس با ما
گروه تلگرام ما
هشدارهای ما
آمار و اطلاعات
پروژه
برنامه پیشنهادی مدیریت سیل در بخش کشاورزی
برنامه پیشگیری، مقابله و بازتوانی مدیریت ریسک و بحران سیل در مقاطع زمانی؛ اضطراری و آنی، کوتاه مدت و دراز مدت در خصوص زیر ساخت های تاسیسات آبی بخش کشاورزی
الف-اقدامات اضطراری و آنی:
مجموعه اقدامات مد نظر در مدیریت سیلاب را می توان به دو بخش هنگام وقوع و پیش از رخداد تقسیم بندی کرد. در ادامه مورادی که در هنگام رخداد سیل دارای اهمیت بالایی می باشند ذکر شده است:
1-اطلاع رسانی محلی برای نجات جان انسان ها.
2- مدیریت بحران سازمان جهاد کشاورزی می بایست به امکانات ماشین آلات (بیل مکانیکی- لودر و کمپرسی و کف کش و لوله های سایز بالا برای عبور و مرور) مجهز گردد، چون در مواقع ضروری بخش خصوصی توانایی کمک رسانی را با توجه به عدم اعتبار ندارد.
3- تشکیل ستاد بحران جهاد کشاورزی شهرستان ها.
4- پر رنگ کردن نقش سازمان نقشه برداری در بحران با توجه به نقشه های توپوگرافی منطقه و تصاویر هوایی قابل تغییر.
5- در هر روستای رابط بحران محلی را در بلندترین نقطه انتخاب و کلیه تحرکات بحرانی توسط فضاهای مجازی گزارش گردد (اطلاع رسانی سریع).
6- امکان قطع برق ایستگاه های پمپاژ از راه دور (مجهز کردن به دستگاه های پیشرفته).
7- از امکانات شرکت های تعاونی تولید کشاورزی و شرکت های مکانیزاسیون (ماشین آلات در اختیار که تراکتورهای سنگین در اختیار دارند به بیل مکانیکی مجهز و در مواقع ضروری که جزء امکانات دولت نیز می باشند استفاده گردد).
ب- کوتاه مدت و دراز مدت
در کشور ایران سیل همواره دارای تلفات جانی و مالی فراوانی بوده است. پس از هر رخداد سیلاب، بخش کشاورزی با بالاترین خسارات مالی، همواره در معرض بروز آسیب های جدی ناشی از وقوع طغیان رودها قرار می گیرد. در ذیل و در پنج بخش، اهم اقدامات پیشگیرانه و کوتاه مدت به منظور مدیریت کاهش خسارات در این زمینه برشمرده شده است.
1-بندهای انحرافی و سدهای خاکی
الف- بازدید مستمر از بندهای انحرافی و سدهای خاکی و پایش و بررسی شرایط فیزیکی و پایداری شناسایی و بررسی نقاط آسیب پذیر.
ب- بررسی دریچه های آبگیر و رسوب گیر و اطمینان از فعال و روان بودن آن ها به منظور بازگشایی در اسرع وقت.
ج- بررسی خروجی های سد خاکی و شرایط سر ریز سدهای خاکی و بازگشایی مسیرهای انحرافی به نحوی که سیلاب سر ریز شده به خروجی مطمئن وصل گردد.
2-قنوات:
الف- لایروبی مظهر قنات و کانال انتقال آب قنات.
ب- بررسی میله چاه ها از لحاظ پایداری و اطمینان از عدم ورود سیل به قنات.
ج- مسدود نمودن کلیه میله چاه ها توسط درپوش و خاک ریز روی در پوش ها.
3- راه های دسترسی به مزارع:
الف- بررسی کانیوهای دو طرف جاده و اطمینان از عدم مسدودی توسط گیاهای خودرو، خاک های ناشی از عملیات کاشت (شخم زنی و ....).
ب- اطمینان از باز بودن کلیه زیر گذرها و بررسی نحوه اتصال کانیوها به زیر گذرها.
ج- اطمینان از ارتفاع مناسب سطح رویه و عدم امکان آب گرفتگی سطح جاده.
4- سردهانه های آبگیر سنتی:
الف- بازدید از سردهانه های آبگیر و مانع برداری و آزاد سازی مسیر رودخانه ها به منظور ایجاد پتانسیل کامل عبور آب از رودخانه.
ب- مسدود نمودن ورودی های کانال بهره برداری به منظور جلوگیری از وررود سیل و تخریب یا رسوب گذاری در کانال.
5- سامانه های نوین آبیاری
الف- لوازم و قطعات قابل حمل در محل امن دپو و نگهداری گردد.
ب- پوشش تأسیسات ایستگاه های پمپاژ و جلوگیری از نقوذ سیلاب به داخل ایستگاه.
ج- مسدود نمودن ورودی های لوله های انتقال آب که مستقیماً از منابع آب های سطحی دور سیل های رودخانه آبگیری می گردند.
ج- بررسی اتاقک های پمپاژ (تابلو برق) و اطمینان از پوشش مناسب سقف و استحکام اتاقک در قبال بارش های طولانی به شکل برف و باران.
علاوه بر اقدامات مذکور که برای مدیریت کوتاه مدت رخداد سیل صورت می پذیرد، مجموعه ای از کارها تحت برنامه ریزی بلند مدت به جهت کنترل خسارات سیل باید مورد توجه قرار گیرد؛ که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره داشت:
1- انجام عملیات آبخیزداری: در بالا دست و سایر اقدامات که از جاری شدن آب و ایجاد فرسایش جلوگیری گردد. مهار و کنترل و کاهش خطرات ناشی از جریان سیلاب و به حداقل رساندن پیامدهای ناشی از سیل گیری و نهایتا حفاظت آب موضوعی است که راه حل آن را باید در کاربست عملیات آبخیزداری جستجو نمود. آبخیزداری به طور جدی از سال 1375 در سراسر کشور با احداث بندهای کوچک رسوب گیر و تاخیری، خشکه چین، چوبی و چپری، گابیونی در سر شاخه ها و آبراهه های فرعی باعث کاهش سرعت آب شده و با افزایش زمان تمرکز جریان باعث تعویق در به جریان افتادن سیلاب گردیده و دبی اوج سیلاب را کاهش می دهد.
2- ایجاد و یا تقویت پوشش گیاهی: پوشش گیاهی به ویژه جنگل پوشش زنده ای است که می تواند از فرسایش خاک، جاری شدن آب در سطح خاک و تشکیل سیلاب ها به میزان قابل توجهی جلوگیری کند. بنابراین تاثیر بسیار زیادی در تنظیم آب رودها دارد. جنگل باعث می شود آب به تدریج جریان یابد. اما از یک طرف احداث جنگل های موثر و قابل توجه مستلزم صرف هزینه زیاد است و در بسیاری از موارد به ویژه در نقاط خشک حتی ممکن است موفقیتی در این زمینه حاصل نگردد. از طرف دیگر بعضی از بررسی ها نشان می دهد در قسمت هایی از مناطق مرطوب که اراضی آن بوسیله جنگل پوشیده شده است این پوشش ضمن دارا بودن اثرهای اصلاحی زیاد روی تعدیل و تنظیم بارندگی ها و تحولات بعدی خاک، قسمت زیادی از آب حاصل از بارندگی ها را مصرف کرده و ساکنان آن نواحی را از دسترسی به آب کافی محروم می سازد.
3- احداث سد خشکه چین: سد خشکه چین بیشتر در آبخیزداری کاربرد دارد و برای جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ آب در منطقه آبخیز آن هم بیشتر در دره ای کوچک یا آبراهه های عمیق در دامنه کوه ها از سنگ ساخته می شود.
4- ایجاد پی تینگ: چاله های کوچک قایقی شکلی است که برای نگهداری باران و هرز آب و نفوذ آن به داخل خاک به منظور افزایش رطوبت قابل استفاده برای گیاهان ایجاد می شود. این چاله ها بیشتر برای دامنه هایی به کار می رود که دارای پوشش گیاهی ضعیفی باشند. در دامنه هایی که پوشش گیاهی وجود ندارد می بایست همزمان با ایجاد این چاله ها در آنها بذر پاشی نیز صورت گیرد.
5- ایجاد فاروئینگ: ایجاد نهر بر روی دامنه های شیب دار به منظور کنترل فرسایش و افزایش نفوذ پذیری آب در خاک انجام می گیرد. البته این نهرها باید به صورت منقطع باشند تا بازدهی بیشتری داشته باشند. همانطور که در مورد پی تینگ نیز گفته شد اگر این عملیات همراه با بذرپاشی باشد مناسبتر است.
6- ایجاد بانکت: شبیه به فارو ولی در ابعاد بزرگتر است. همان کار فاروئینگ را انجام می دهد با این تفاوت که بیشتر برای درختکاری می توان از آن استفاده نمود.
7- احداث تأسیسات پخش سیلاب در اراضی غیر زراعی: پخش آب روشی است در آبیاری به منظور گسترش دادن آب در سطح زمین به خصوص در مواقع سیلابی بودن آبراهه ها جهت کمک به افزایش ذخیره آب و افزایش رویش گیاهان در کشت دیم و احیای مراتع و جنگل ها.
8- پلکانی کردن مسیل ها و رودخانه ها: علاوه بر تاخیر در جریان سیل، باعث کاهش انتقال رسوب می شوند؛ زیرا از فرسایش بیش از حد خاک جلوگیری می شود.
9- انحراف مسیر رودخانه: احداث مسیرهای انحراف سیل در بالا دست قنوات و سایر تأسیسات آبی و هدایت آن ها به خروجی امن. یکی از سرشاخه های اصلی رودخانه (که حوزه آن مرز مشترک با حوزه رودخانه بزرگتری که احتمال سیل خیزی کمتری دارد) را می توان تغییر مسیر داد که جریان های سیلابی وارد منطقه مورد نظر نشود.
10- کاهش شیب رودخانه: اجرای طرح هایی جهت رسانیدن شیب رودخانه های اصلی به یک درصد، که هدف طرح ساماندهی رودخانه، روندیابی سیل، کنترل فرسایش، کم کردن سرعت جریان آب و در نهایت افت دبی حداکثر در سیلاب ها می باشد.
11- ایجاد سیل گیر (دیوارهای حفاظتی): در امتداد برخی از رودخانه ها و مسیل ها، دیوارهای سیل گیر ساخته می شود که این دیوارها به صورت دیوارهای بتونی موازی با حاشیه رودخانه هستند و از تخریب و حرکت سیلاب ها در قسمت های دیگر به طور موثری جلوگیری می کنند. اگر دیوارهای سیل گیر و یا قسمت بالایی آنها به سیلاب امکان عبور شرایط سیل ممکن است به مدت چند روز در پشت سیل گیر برقرار باشد زیرا سیل بند ها مانند سد جهت جلوگیری از حرکت آب به قسمت بسته رودخانه تعبیه شده اند.
12- ایجاد سیل برگردان (کانال های انحراف مسیر): این کانال ها عبارتند از خاکریزهایی که در نواحی پای دامنه های مشرف به روستا یا شهر احداث می گردند تا سیل های جاری شده مستقیم به روستا یا شهر وارد نشود و موجبات تخریب را فراهم نکند. قبل از احداث این گونه کانال ها بایستی با توجه به حجم آب و قرارگیری سیل برگردان محاسباتی انجام داد تا سیل باعث تخریب دیواره سیل برگردان نگردد. لذا در این مواقع بایستی دیواره طوری طراحی و ساخته شود که به جای مقابله با جریان سیل، جریان سیل را به مسیری که برنامه ریزان خواسته اند هدایت کند.
13- اصلاح مسیر و مقطع رودخانه: این عمل صرفا به منظور افزایش قدرت انتقال و ظرفیت هیدرولیکی رودخانه ها و مسیل ها انجام می پذیرد و در عمل باعث کاهش تراز سطح آب و تسریع عبور جریان سیلاب از محدوده مد نظر می گردد. از بهترین اقدام ها در این زمینه، حذف و بریدن پیچ و خم های مسیل ها، احداث میان بر، تعریض و تعمیق مقطع عبور جریان سیلابی، لایروبی و برداشت مواد حمل شده ناشی از فرسایش توسط رودخانه از بستر آن می باشد و غیره. هر کدام از اقدام های فوق باعث افزایش سرعت و شدت جریان سیلاب می شوند. با توجه به این موضوع لازم است مطالعات و اقدام های لازم در زمینه پایاب و نواحی پایین دست رودخانه یا مسیل نیز صورت گیرد. همان گونه که سیلاب را با این گونه اقدام ها می توانیم به خارج از نواحی شهری هدایت کنیم، اما تجمع و افزوده شدن آنها در پایین دست نیز مشکلاتی را به وجود می آورد.
14- ایجاد سدهای مخزنی: این نوع سدها در پشت خود، مخزن آب یا دریاچه ای تشکیل می دهد که از آن در زمینه های مختلفی استفاده می گردد. این سدها به میزان زیادی جلوی سیلاب های را گرفته و ضمن کاهش خطرات و زیان های آن می توانند موجب گردند که از هدر رفتن هزاران متر مکعب و بلکه میلیون ها مترمکعب آب جلوگیری نمایند.
15- ایجاد سدهای انحرافی: این نوع سدها برای انحراف و سوار کردن آب رودخانه به کانال آب رسانی ساخته می شود. به عبارت دیگر سدهای انحرافی را به منظور رساندن آب رودها، کانال ها و یا نهرها به نواحی مورد نظر احداث می کنند.
16- ایجاد سدهای لاستیکی (مهار آب با آب): روش مهار آب با آب استفاده نوینی است از یک تکنولوژی نسبتا جدید، این تکنولوژی شامل استفاده از ورق های لاستیکی برای ایجاد سدهای لاستیکی است.
همچنین در امتداد موارد عملی ذکر شده، در بخش مطالعات، می توان به موارد زیر اشاره داشت:
17- شبیه سازی سیل: انجام مطالعات مدلینگ و شبیه سازی منابع آبی جهت بررسی و پایش تغییرات اقلیمی و جوی و تأثیر و عواقب ناشی از آن با بهره گیری از نرم افزارهای کاربردی نظیر HEC-HMS.
18- تهیه هیدورگراف واحد حوضه آبریز: تهیه هیدروگراف واحد بر پایه بهینه ترین روش های تجربی نظیر تاخیر و تنسیق، اشنایدر، SCS و...
19- تهیه داده های زمان-واقعی: بهسازی و توسعه داده های پایه مطالعات مدل های بارش-رواناب نظیر کاربری اراضی و پوشش گیاهی، دبی های لحظه ای و... به منظور تخمین دقیق تر پارامترهای اساسی جریان نظیر CN با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی.
20- تخمین ذخایر برف: انجام مطالعات برف سنجی از طریق علوم سنجش از دور به منظور تخمین دقیق تر حجم رواناب بهاره و تعیین حدود پهنه آسیب ناشی از وقوع سیل.
21- پهنه بندی سیل: بررسی مورفولوژی رودخانه بر اساس عکس های هوایی و سنجنده های ماهواره ای سال های گذشته به منظور رعایت حریم و تعیین دقیق مناطق تحت شرایط آسیب سیل با استفاده از مدل HEC-RAS.
22- تعیین دوره بازگشت رخداد سیل: در طراحی های سازه ای حداقل دبی 200 ساله بارندگی در نظر گرفته شود. و احداث زهکش ها با دوره بازگشت بارندگی های 100 ساله صورت پذیرد.
23- دسترسی نهادهای مرتبط با مدیریت بحران سیل به اطلاعات: تداوم جلسات بحران و بروزرسانی اطلاعات خام اولیه در مواقع غیر بحرانی.
شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@
نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com
(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)
_______________________________________________________
در منابع آب
نظرات (۰)