انتقال آب در منطقه خاورمیانه برای شرب، صنعت و کشاورزی بستگی به عوامل متعددی دارد که تعیین می‌کنند تا چه مسافتی از نظر اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی توجیه دارد. به طور کلی، انتقال آب برای مصارف شرب و صنعت در فاصله‌های تا چند صد کیلومتر می‌تواند توجیه اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، به ویژه در کشورهایی با کمبود شدید آب مثل عربستان، امارات، و اردن. اما برای کشاورزی، انتقال آب از فواصل طولانی معمولاً هزینه‌های بسیار بالایی دارد و در اغلب موارد توجیه اقتصادی ندارد. توجیه اقتصادی و فنی انتقال آب به شدت به عوامل مختلفی مثل نوع کاربری، روش‌های انتقال، هزینه‌های انرژی، و منابع جایگزین بستگی دارد.

1. کاربری آب (شرب، صنعت یا کشاورزی)

آب شرب: چون اولویت اصلی در تأمین آب شرب سلامت انسان‌ها است، معمولاً هزینه‌های بالاتری برای انتقال آب در این بخش توجیه می‌شود. انتقال آب شرب تا چند صد کیلومتر در مواردی که منابع محلی آب وجود ندارد، ممکن است توجیه‌پذیر باشد. به عنوان مثال، پروژه‌های انتقال آب در برخی از کشورهای خاورمیانه، مانند پروژه‌های انتقال آب از دریای خزر یا دریای سرخ، با هزینه‌های بالا اجرا شده‌اند.

آب صنعتی: در صنایع بزرگ که نیاز به آب دارند (مثل صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌ها)، اگر اقتصادی باشد و منابع محلی کم باشند، انتقال آب برای این کاربری هم می‌تواند تا چند صد کیلومتر توجیه داشته باشد.

آب کشاورزی: انتقال آب برای کشاورزی نیاز به توجیه بیشتری دارد زیرا مصرف آب در این بخش بسیار زیاد است و هزینه‌های انتقال می‌تواند بسیار بالا باشد. معمولاً برای کشاورزی، انتقال آب در فواصل طولانی (بیش از 100 تا 200 کیلومتر) به سختی توجیه اقتصادی دارد، مگر در شرایط خاص.

2. هزینه‌های اقتصادی

هزینه‌های انتقال: هزینه‌های زیرساختی (لوله‌گذاری، پمپاژ، نگهداری و…) با افزایش فاصله به شدت افزایش می‌یابد. این هزینه‌ها باید با منافع اقتصادی حاصل از استفاده آب تطبیق داده شود.

قیمت آب در مقصد: اگر آب به قیمت بالایی به فروش برسد (مانند آب برای مصرف خانگی در برخی مناطق شهری خاورمیانه)، هزینه‌های انتقال آب حتی تا مسافت‌های طولانی می‌تواند توجیه‌پذیر باشد.

3. روش‌های انتقال

جاذبه طبیعی (گرانشی): اگر بتوان از جاذبه زمین برای انتقال آب استفاده کرد (مانند انتقال از مناطق کوهستانی به دشت)، هزینه‌ها کاهش می‌یابد و مسافت‌های بیشتری قابل توجیه است.

پمپاژ آب: اگر نیاز به پمپاژ آب باشد، هزینه‌ها با افزایش فاصله و ارتفاع بیشتر خواهد شد، که به شدت توجیه انتقال در مسافت‌های طولانی را کاهش می‌دهد.

4. منابع آب جایگزین

در صورتی که منابع آب جایگزین (مثل آب زیرزمینی یا آب‌های سطحی) در منطقه مقصد موجود باشد، انتقال آب از فواصل دور ممکن است به صرفه نباشد.

شیرین‌سزی آب دریا یکی از راه‌حل‌های جایگزین برای کاهش نیاز به انتقال آب از مسافت‌های طولانی است که در برخی کشورها مثل عربستان سعودی و امارات متحده عربی رایج است.

5. ابعاد زیست‌محیطی

پروژه‌های انتقال آب در فواصل طولانی می‌توانند تاثیرات زیست‌محیطی گسترده‌ای داشته باشند، از جمله تغییرات در اکوسیستم‌های محلی، کاهش آب در مبدأ، و افزایش مصرف انرژی. این موضوع نیز باید در تحلیل توجیه‌پذیری در نظر گرفته شود.

6. پروژه‌های مشابه در منطقه

برخی پروژه‌های انتقال آب در منطقه خاورمیانه نشان می‌دهند که انتقال آب در مسافت‌های چند صد کیلومتری برای مصرف شرب و صنعت معمولاً توجیه‌پذیر است، مانند پروژه‌های انتقال آب در اسرائیل و عربستان. اما برای کشاورزی، معمولاً سعی بر بهینه‌سازی مصرف آب محلی و استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای است تا نیاز به انتقال آب کاهش یابد.

1. آب شرب و صنعتی:

انتقال آب برای شرب و صنعت، با توجه به ارزش اقتصادی بالاتر این دو بخش، ممکن است تا فواصل چند صد کیلومتر توجیه داشته باشد، به ویژه در مناطقی مانند خاورمیانه که منابع آب کمیاب هستند.

بیش از 500 کیلومتر به طور کلی شروع به کاهش شدید توجیه اقتصادی می‌کند، به ویژه اگر نیاز به پمپاژ مکرر وجود داشته باشد و هزینه‌های انرژی و نگهداری افزایش یابد. در این فاصله، شیرین‌سازی آب دریا یا تصفیه آب فاضلاب معمولاً مقرون‌به‌صرفه‌تر می‌شود.

پروژه‌هایی که بیش از 700 تا 1000 کیلومتر آب را منتقل کنند، معمولاً با چالش‌های جدی اقتصادی و زیست‌محیطی مواجه هستند و اغلب تنها در موارد اضطراری و یا با کمک‌های دولتی یا یارانه‌های بزرگ انجام می‌شوند.

2. آب کشاورزی:

برای کشاورزی، به دلیل حجم بالای مصرف آب و ارزش نسبی پایین‌تر محصول، انتقال آب از فواصل طولانی به سرعت توجیه اقتصادی خود را از دست می‌دهد. به طور معمول:

انتقال آب برای کشاورزی بیش از 100 تا 200 کیلومتر به سختی توجیه‌پذیر است، زیرا هزینه‌های زیرساخت و پمپاژ در برابر سود اقتصادی محصولات کشاورزی بسیار بالاتر می‌رود.

انتقال از فواصل بیش از 300 کیلومتر برای کشاورزی تقریباً غیرممکن است و توجیه اقتصادی ندارد، مگر در موارد خاص که به دلایل ژئوپلیتیکی یا اضطراری انجام می‌شود.

3. فاصله‌هایی که قطعا توجیه ندارند:

برای بیش از 1000 کیلومتر: در بیشتر موارد، انتقال آب از این فاصله به بعد، به دلیل هزینه‌های زیرساختی، انرژی، و زیست‌محیطی، به ندرت توجیه اقتصادی دارد، حتی برای مصارف شرب و صنعت. چنین پروژه‌هایی به سرمایه‌گذاری‌های عظیم نیاز دارند و غالباً گزینه‌های دیگری مانند شیرین‌سازی آب دریا یا تصفیه مجدد آب ارجحیت پیدا می‌کنند.

برای بیش از 300-500 کیلومتر در کشاورزی: چنین فاصله‌هایی به دلیل نیاز به حجم بالای آب و هزینه‌های انتقال و انرژی، به هیچ وجه توجیه‌پذیر نیستند.

انتقال آب برای فواصل بیش از 1000 کیلومتر در اغلب موارد، چه برای شرب و چه برای صنعت و کشاورزی، به شدت از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی توجیه‌ناپذیر است. در مورد کشاورزی، حتی انتقال آب از فواصل بالای 300 کیلومتر هم به ندرت توجیه دارد و معمولاً ترجیح بر بهینه‌سازی مصرف آب یا استفاده از روش‌های جایگزین است.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح