بحث‌های انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی در حالی طی روزهای اخیر داغ شده که یک کارشناس آب ضمن تشریح انتقاداتی که متوجه این طرح است، می‌گوید: انتقال آب به استان‌هایی که در فواصل دور از خلیج فارس، در فلات مرکزی قرار دارند علاوه‌ بر اینکه هزینه‌ زیادی دارد موجب آسیب‌های زیست محیطی متعددی می‌شود. صحبت انتقال آب از دریاها به مناطق کویری کشور سال‌هاست که به میان آمده؛ طرح‌های انتقال آب از دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی مدت‌ها است که مدافعان و مخالفانی دارد اما حالا با روی کار آمدن دولت سیزدهم بحث انتقال آب به‌ویژه از خلیج فارس به فلات مرکزی با چنان جدیتی ‌در حال ‌پیگیری است که معاون اول رییس جمهوری - طی روزهای اخیر مشاور معاون اول رئیس جمهوری در امور پروژه های انتقال آب از دریا را منصوب کرد.

قسمت پنجم- نگرش‌های پایدار در طراحی آینده

در نگاه به آینده برای نجات مناطق مختلف کشور،  باید مسائل از دو دیدگاه بخش آب و فرابخشی مورد بازبینی و تجدید رویه قرار گیرد. از نظر بخشی، در نظرگرفتن معیارهای مدیریت به هم‌پیوسته و از نظر فرابخشی، توجه به موازین توسعه منطقه‌ای و فضایی استان حایز اهمیت است. در دیدگاه بخشی نمی‌توان برای آب جدید پرهزینه منتقل‌شده، جدا از منابع آبی که در حال حاضر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، برنامه‌ریزی کرد. مدیریت موجود آب سمنان حداقل مانند سایر استان‌ها، درگیر مسائل حاد و شدیدی است که اگر برای آن اقدام نشود، به زودی استان  با پیامدهای گسترده بیشتری از وضع موجود روبرو خواهد شد.‌آیا می‌توان در باره منابع آب محدود،‌این هزینه‌های سنگین را به عهده گرفت و درباره بخش مهم‌تر، موضوع را مسکوت یا کم‌اهمیت‌تر باقی گذاشت؟

یک روش دیگر برای پاسخ‌دادن به پرسش اصلی مطرح‌شده در قسمت‌های پیشین، توجه به ویژگی‌های طرح انتقال آب به سمنان است. به جز ابعاد گسترده و  «ابرطرح» بودن، چه مشخصه‌های دیگری باعث جلب توجه افکار عمومی ‌و طوﻻنی‌شدن مطالعات اولیه ‌این طرح شده است؟ به نظر می‌رسد پاسخ را باید در ویژگی‌هایی چون نیازهای مطرح‌شده، شیرین‌کردن آب شور، انتقال طوﻻنی، ارزیابی اقتصادی و برنامه‌ریزی مالی طرح جستجو کرد. درباره مشکلات، موانع و چالش‌های نمک‌زدایی آب دریای خزر بر محیط‌زیست آبی شکننده محلی[1] و انتقال توأم با پمپاژهای مکرر به ارتفاع بیش از 2700 متراز دید فنی و اقتصادی و محیط‌زیستی، به‌اندازه کافی صحبت شده و می‌شود. در ‌این قسمت تمرکز بر نیازهای آبی تعریف‌شده و ارزیابی اقتصادی و مالی طرح است.

اگر موازین موجود را با رویه‌ها و عملکرد مسئولان در باره طرح‌ها به طور کلی، و طرح انتقال آب سمنان به طور اخص در ده سال گذشته تطبیق داده شود، به چه نتایجی ممکن است رسید؟ در پاسخ به ‌این پرسش، در‌این نوشتار ابتدا سرخط‌های «ابرپروژه‌های» طرح‌های آب در نظام فنی مهندسی، به طور عام مورد توجه قرار می‌گیرد، سپس به موارد خاصی در باره طرح انتقال آب سمنان اشاره می‌شود. 

تصور کنید برای رسیدگی به امور اجرایی، ترازویی مستقر شود. ترازویی برای رسیدگی، سنجش و داوری سیاست‌ها و طرح‌های عمومی، برای استفاده مشترک سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و حوزه ستادی وزارت نیرو و البته افکار عمومی. ترازویی برای کشش طرح‌های سدسازی، طرح‌های انتقال آب و ازجمله «طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی (سمنان)». یک طرف ترازو، پیش‌بینی جنبه‌های مثبت و طرف دیگرش، پیش‌بینی جنبه‌های منفی، تا برای عموم روشن باشد که وضعیت تراز و میزان آثار مثبت و منفی طرح چگونه است. تصور برپاکردن چنین ترازویی، با موازین و وزن‌های مشخص، برای اقامه «قسط» در جامعه، پاسخ‌گویی به یک نیاز تاریخی در ‌این سرزمین است.

مدت‌ها است که سخن از انتقال آب از دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان به نقاط مختلف کشور و از شهرها و استان‌های گوناگون به استان‌ها و شهرهای دیگر کشور به گوش می‌رسد. طی یک هفته اخیر طرح ملی انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی خبرساز شده و برخی کارشناسان نسبت به آثار مخرب اجرای چنین طرح‌هایی بر تنوع زیستی، اکوسیستم‌ها، آلودگی آب و خاک و زندگی اجتماعی هشدار داده‌اند. پروژه انتقال آب واژه‌ای است که این روزها به گوش ساکنان ایران زمین آشناست، گرچه افتتاح و اجرایی شدن چنین پروژه‌هایی به‌ویژه طرح ملی انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی برای نهادهای اجرایی آن به منزله پیشرفت و گامی مثبت در جهت توسعه تلقی می‌شود اما کارشناسان نظرات متفاوتی در این زمینه ارائه می‌کنند به‌ویژه کارشناسان و متخصصان حوزه محیط زیست که بعضا آن را خطا می‌دانند.

تصور کنید برای رسیدگی به امور اجرایی، ترازویی مستقر شود، ترازویی برای رسیدگی، سنجش و داوری سیاست‌ها و طرح‌های عمومی، برای استفاده مشترک سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و حوزه ستادی وزارت نیرو و البته افکار عمومی. یک طرف ترازو، پیش‌بینی جنبه‌های مثبت و طرف دیگرش، پیش‌بینی جنبه‌های منفی، تا برای عموم روشن باشد که وضعیت تراز و میزان آثار مثبت و منفی طرح چگونه است. تصور برپاکردن چنین ترازویی، با موازین و وزن‌های مشخص، برای اقامه «قسط» در جامعه، پاسخ‌گویی به یک نیاز تاریخی در ‌این سرزمین است. اگر هم چنین ترازویی توسط دولت مستقر نشود، حوزه عمومی ‌خود آن را برپا می‌سازد و با آن، میزان‌بودن اعمال را به داوری می‌نشیند.

پرونده انتقال آب دریا به برخی استان‌های کشور به‌صورت جدی روی میز دولت قرار دارد که طبق آن قرار است آب شور دریای عمان و خلیج فارس به میزان ۸.۳ میلیارد مترمکعب به ۱۷ استان برسد. آخرین اخبار حاکی از آن بود که مطالعات ۷۳۰۰ صفحه‌ای انتقال آب دریای عمان به وزارت نیرو، ارسال شده است. انتقالی که برای سه استان شرق کشور (سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی) بوده و طبق آن، بیش از ۱۳ میلیون نفر از آب بهره‌مند خواهند شد. در این راستا، رضا اردکانیان- وزیر نیرو - اعلام کرده بود که مطالعات لازم برای تخصیص آب از دریا به منظور نمک‌زدایی و انتقال آن به استان خراسان جنوبی نهایی شده و وزارت نیرو در آستانه تخصیص آب برای خراسان‌جنوبی است.

پرونده انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران درحالی صفحات نهایی خود را طی می‌کند که موافقت با اجرای آن با اعتراض بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران مواجه شده است. با این حال به نظر نمی‌رسد که دولت برنامه‌ای برای توقف آن داشته باشد و آنطور که وزیر نیرو توضیح داده است، امور مربوط به پروژه طبق روال درحال اجرا بوده و مطالعات زیست محیطی آن درحال تکمیل شدن است.