تصور کنید برای رسیدگی به امور اجرایی، ترازویی مستقر شود. ترازویی برای رسیدگی، سنجش و داوری سیاست‌ها و طرح‌های عمومی، برای استفاده مشترک سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و حوزه ستادی وزارت نیرو و البته افکار عمومی. ترازویی برای کشش طرح‌های سدسازی، طرح‌های انتقال آب و ازجمله «طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی (سمنان)». یک طرف ترازو، پیش‌بینی جنبه‌های مثبت و طرف دیگرش، پیش‌بینی جنبه‌های منفی، تا برای عموم روشن باشد که وضعیت تراز و میزان آثار مثبت و منفی طرح چگونه است. تصور برپاکردن چنین ترازویی، با موازین و وزن‌های مشخص، برای اقامه «قسط» در جامعه، پاسخ‌گویی به یک نیاز تاریخی در ‌این سرزمین است. اگر هم چنین ترازویی توسط دولت مستقر نشود، حوزه عمومی ‌خود آن را برپا می‌سازد و با آن، میزان‌بودن اعمال را به داوری می‌نشیند. در لغت‌نامه دهخدا در ذیل واژه میزان، بیت‌های متعددی از شاهکارهای شعرای مختلف به عنوان شاهد آمده که گاه توجه به آنها پرنکته است. بیشترین ابیات از آن ناصرخسرو است، اما بیتی از خاقانی هم برانگیزاننده است:

به میزان همت جهان را بسنج               که همت، جهان‌سنج میزان بود

جهان‌سنج میزان برای طرح‌های آب چیست؟‌ این است گمشده افکار عمومی، به ویژه در چندسال گذشته.

وزن، میزان و ترازو، در جامعه پیچیده امروز جنبه‌های مختلفی پیدا کرده است. اگر حکمرانی آب را به سه حوزه سیاست، سیاست‌ورزی و طرز اداره حکومت‌ها  تقسیم کنیم، جزئیات موازین و وزن‌ها که در برپایی و اقامه ترازو نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، در بخش سوم قرار می‌گیرد. «نظام فنی- اجرایی کشور« حوزه مهمی ‌از طرز اداره حکومت به حساب می‌آید که در آن، ضوابط، معیارها و استانداردهای اجرایی مشخص شده و می‌تواند برای عموم حکم همان ترازویی را داشته باشد که برپا شده و چشم‌ها در جستجوی شاهین ترازو و «میزان» بودن آن است. ترازویی که ارکان آن در حوزه آب از سال 1360 در قالب طرح تهیه ضوابط و معیارهای فنی صنعت آب کشور پی‌ریزی ‌شده و همچنان رو به گسترش و تکمیل است. مجموعه موجود به همراه قوانین مرتبط مانند قانون برنامه و قانون محاسبات عمومی، پیکره‌ای را برای روشن‌کردن روابط میان دستگاه برنامه‌ریزی، دستگاه اجرایی مسئول، کارفرما و پیمانکار و سرمایه‌گذار را تشکیل می‌دهد. آن چیزی که ‌این مجموعه بزرگ کم دارد، توجه و نگاه افکار عمومی‌ به وجود و حضور آن و چگونگی کاربست آن است. 

نکته مهم در ‌این نظام، فراتر رفتن از توجه صرف به مسائل فنی طرح‌ها و پرداختن به پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی و پیش‌بینی و سنجش و تحلیل آنها بر پایه ملاک‌ها و رویه‌های مشخص است. رعایت آداب در واگذاری کار و عقد قرارداد، اجرای قرارداد و نظارت و داوری و تصویب نتایج، به دور از شائبه «تعارض منافع» و سوگیری‌های غیر عادﻻنه و فسادانگیز، بر پایه‌های معینی پی‌ریزی شده است.

پدیداری طرح از مراحل مختلفی تشکیل شده که از «پیدایش» آغاز و به «تحویل و بهره‌برداری» ختم می‌شود. بعد از هر مرحله نتایج باید به طور مستقل داوری و تصویب شود. عبور از هر مرحله به مرحله دیگر بدون داشتن مصوبه مرحله قبلی امکان‌پذیر نیست. ‌این گام‌ها، معیارها و رویه‌هایی است که می‌تواند به همگرایی و شکل‌گیری توافق جمعی بر اساس اقناع و همراهی مساعدت کند و نظام حکمرانی آب را بهبود ببخشد.

1- پیدایش طرح

در نظام فنی- اجرایی کشور در تعریف مرحله پیدایش طرح آمده است: «مجموعه اقدامات ﻻزم برای رسیدن به بهترین راه‌حل تبدیل تقاضا به طرح‌ها و پروژه‌های سرمایه‌گذاری و تعیین عنوان طرح یا پروژه به منظور ‌ایفای الزامات مقرر در سند ملی آمایش سرزمین و اسناد ملی توسعه بخشی، توسعه استانی و ویژه است».

اگر به مجادﻻت متعدد موافقان و مخالفان طرح توجه کنیم، نکات اصلی به همین مرحله پیدایش مربوط است، چرا که مشخص نیست، تقاضاها چگونه تبدیل به طرح و پروژه‌های سرمایه‌ای بزرگ شده و آیا الزامات مقرر در سندهای آمایشی و بخشی و استانی رعایت شده است یا نه؟ اصلاً الزامات مقرر برای استان کم‌آب و کم‌جمعیت سمنان چیست؟

2- مرحله مطالعات توجیهی

اقدامات اصلی پس از تصویب مرحله پیدایش، عبارت است از: «گردآوری اطلاعات و آمار، بررسی و تحلیل نیازها، بررسی‌های فنی و ارائه راه‌حل‌های مختلف برای تأمین نیازها و تبدیل آن به طرح یا پروژه، تعیین گزینه‌های مطلوب طرح یا پروژه (درصورت موجه‌بودن)، تعیین گزینه برتر با توجه به سودآوری اقتصادی و ملاحظات اجتماعی، زیست‌محیطی و ‌ایمنی است.»

در ‌این تعریف بر تحلیل نیازها تکیه شده است. منظور از تحلیل، مشخص‌کردن اجزا و نوع نیازها و چگونگی پیش‌بینی آن در سال افق طراحی است. در مورد سمنان، رفع کمبود نیازهای شهری یا مراکز جمعیتی (تحت عنوان «شرب»)  و نیازهای صنعتی در وضع موجود و رشد آن در سال‌های ‌آینده برای پنج شهر تا سال 1425 می‌باشد. تعیین گزینه‌های مطلوب هم در جنبه عرضه و هم در طرف تقاضا می‌تواند مطرح باشد. گزینه‌های طرف تقاضا شامل جایگزینی یا بازتخصیص  پساب یا پروانه‌های بهره‌برداری از آب زیرزمینی در اختیار بخش کشاورزی است. انتخاب صنایع سازگار با محیط، کاهش آب به حساب‌نیامده در آب شهری و افزایش کارایی و بهره‌وری آب کشاورزی و سازگاری مصارف ‌این بخش با آب کمتر، از دیگر تدابیر در ‌این زمینه محسوب می‌شود.

3- سایر مراحل پیش‌بینی‌شده

بعد از مطالعات توجیهی پنج مرحله دیگر هست که به طرح مورد نظر هنوز ارتباط پیدا نکرده است و شرح آن حسب ضرورت، به عهده وقت و فرصت دیگری است.

4- سنجش‌ها، نااطمینانی و مخاطرات

به طور کلی در عُرف نظام فنی- اجرایی کشور، سه نوع سنجش و ارزیابی برای طرح‌ها مطرح است؛ سنجش اقتصادی، سنجش اجتماعی و سنجش محیط‌زیستی. هر کدام از ‌این سنجش‌ها برحسب موازین و معیارهای مشخصی، به شیوه‌ها و انواع فرعی مختلفی قابل انجام است. ‌این سنجش‌ها بر اساس پیش‌بینی پیامدهای طرح انجام می‌شود. ‌این پیش‌بینی‌ها چون معطوف به ‌آینده است، به ناگزیر با نااطمینانی روبرو است. برای در نظرگرفتن نااطمینانی‌ها، می‌بایست سناریوهای مختلفی (با تغییر بعضی از مفروضات و متغیرهای پایه‌ای) را در نظر گرفت و نسبت به نتایج مختلفی که ممکن است در سناریوهای مختلف حاصل شود، در سنجش‌ها، بازبینی ﻻزم انجام شود و نسبت به پیامدهای آنها، تدابیر مؤثری پیش‌بینی شود. همچنین مخاطراتی که ممکن است در کارکرد طرح بروز کند یا در شرایطی پیرامون طرح حاکم شود، و در نتیجه آن،  تغییرات مخاطره‌آمیزی از نظر اقتصادی، محیط‌زیستی یا اجتماعی رخ دهد، پیش‌آگاهی‌های ﻻزم فراهم و نسبت به آنها از قبل چاره‌اندیشی شود، مانند ناتمام‌ماندن یا طوﻻنی‌شدن اجرای طرح یا متوقف‌شدن طرح در دوره بهره‌برداری، در اثرکمبود منابع مالی یا کاهش توجهات سیاسی به طرح.

منبع: اندیشکده تدبیر آب ایران

انتقال آب دریای خزر- قسمت اول

انتقال آب دریای خزر- قسمت دوم

انتقال آب دریای خزر - قسمت چهارم

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح