روند افزایش جمعیت جهان بیانگر این مطلب است که طی 25 سال آینده باید برای 2 تا 3 میلیارد نفر دیگر غذا تولید کرد. کمبود آب اگر بیش از کمبود خاک ایجاد محدودیت نکند، لااقل برابر با آن مشکل اساسی محسوب می شود. آب آبیاری بیش از 90 درصد برداشت آب را در حال حاضر شامل می شود (بیش از 70 درصد از همه مصارف آب). بنابراین نیاز به آب اضافی در حدود 15 تا 20 درصد برای 25 سال آینده می باشد که این به معنی تعارض جدی بین بخش کشاورزی و سایر مصارف زیست محیطی می باشد. مساله کمبود آب و کاهش کیفیت آب، بسیاری از کشورهای جهان را وادار ساخته تا دیدگاههای خود در زمینه مدیریت منابع آب را مورد بازبینی و تجدید نظر قرار دهند. در نتیجه، سیستم مدیریت منابع آب در معرض یک تغییر اساسی در سطح جهانی قرار گرفته است و رویکرد مدیریت بهم پیوسته منابع آب ارائه شده است.

مدیریت به هم پیوسته منابع آب دورنمای کارآیی بهتر، حفاظت از منابع آب و مدیریت مصرف را در کنار توزیع عادلانه آب بین بخش های مختلف مصرف ارائه می نماید. اگرچه اغلب کشورها اولویت اول خود را به تامین آب برای نیازه ای اولیه مردم استوار کرده اند، اما یک پنجم جمعیت دنیا به آب شرب مطمئن دسترسی ندارند و نیمی از جمعیت جهان فاقد بهداشت مناسب هستند. این کمبودها در مرحله اول بر روی فقیرترین اقشار مردم در جوامع در حال توسعه تاثیر می گذارد . در این کشورها تامین آب شرب و بهداشت مورد نیاز در مناطق شهری و روستایی یکی از مهم ترین چالش ها در چند سال آتی می باشد. هم چنین ایجاد شرایط بهتر برای جمعیتی که دچار کمبود آب و سروی سهای بهداشتی تا سال 2015 خواهد شد، یکی از اهداف توسعه هزاره می باشد.

علاوه بر این ها آگاه نمودن عموم و اطلاع رسانی به منظور جلب حمای تهای کارآمد و موثر در مدیریت پای دار منابع آب و ایجاد تغییر در امور می تواند اراده سیاسی را در اجرای برنامه های مدیریتی برانگیزد زیرا در دنیای منابع محدود (چه مالی و چه طبیعی) توجه و سیاستگذاری برای تضمین تصمیم گیری درست و سرمایه گذاری های لازم در توسعه و مدیریت منابع آب، حیاتی به نظر می رسد.

بررسی ها حاکی از آن است که حفاظت آب زیرزمینی به ندرت به صورت اقدامات قانونی محض استعمال می گردد و تقریبا همیشه همراه با وضع قوانین از رو شهای اجتماعی و فرهنگی نیز استفاده می شود. در زیر به جمع آوری و بررسی مقررات سازمان های بین المللی، قوانین مالکیت آب و وضعیت حفاظت از آب های زیرزمینی در غالب دستورالعمل ها، سیاست گذاری ها، مصوبات، آیین نامه ها و قوانین در برخی از کشورها پرداخته شده است.

مقررات سازمان های بین المللی

شورای اروپا نخستین سازمان بین المللی بود که در مورد جلوگیری از آلودگی آب ها مقرراتی تحت عنوان منشور اروپایی آب در می 1968 وضع کرد. پس از آن در 15 سپتامبر 1968 ، کنوانسیون آفریقایی در مورد حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی تصویب شد و سازمان ملل نیز سومین سازمانی بود که در 3 دسامبر 1968 به طور مقدماتی و در ژوئن 1972 به طور اساسی در این راستا گام برداشت و در حال حاضر در صدر سازمان های فعال در زمینه مبارزه با آلودگی های زیست محیطی قرار دارد. برخی از اقدامات این سازمان در این زمینه برپایی کنفرانس های زیر می باشد:

• کنفرانس استکهلم، 3 دسامبر 1968
• منشور جهانی طبیعت 28 اکتبر 1982
• کنفرانس ریو در سال 1992

قوانین مالکیت آب

قوانین مالکیت آب در برخی از کشورهای اسلامی

در برخی از کشورهای اسلامی هم چون کویت، آب ها صراحتا در مالکیت دولت قرار گرفته اند و براساس قانون اساسی این کشور تمام منابع طبیعی از جمله آب ها از اموال دولت به شمار می روند. در کشور سودان مالکیت آب وابسته به زمین است، بنابراین آب های جاری بر اراضی دولتی و یا اراضی ثبت نشده در مالکیت دولت می باشد. در عراق آب های داخلی مانند: آب رودخانه ها، دریاچه ها، انهار و کاریزها به عنوان آب های عمومی محسوب شده و دارایی ملت به شمار می آیند. در برخی دیگر از کشورهای اسلامی هم چون عربستان سعودی و امارات متحده عربی اگرچه اصولا آب متعلق به خداوند بوده و انسان فقط حق بهره برداری از آن را داراست اما حق نظارت دولت، در قانون مورد توجه قرار گرفته است.

قوانین مالکیت آب در کشورهای عضو اکافه

در حقوق کشورهای عضو سازمان اکافه عموما بیش تر رودخانه ها یا دریاچه هایی که در میان اراضی چندین مالک جار ی است از آب های عمومی به شمار می روند. در خصوص مالکیت آب های عمومی دو نظریه در میان کشورهای عضو سازمان وجود دارد:

براساس نظریه اول آب های عمومی ابدا نمی توانند مورد تملیک واقع شوند، زیرا آب ها، به طور طبیعی متعلق به جامعه هستند و فقط می توانند مورد بهره برداری قرار گیرند.

در نظریه دوم آب های عمومی اموال عمومی می باشند و بنابراین مالکیت آنها به دولت نسبت داده می شوند.

بنابراین در هر دو نظریه نظارت نهایی بر آب های عمومی باید به دولت واگذار شود.

وضعیت حفاظت از آب های زیرزمینی در برخی از کشورها

نظر به کمبود قوانین در زمینه حریم کیفی آب های زیرزمینی در ایران و تعاریف و مباحث جدید در زمینه حریم کیفی در جهان بررسی و شناسایی تجربیات دیگر کشورها در زمینه اقدامات حفاظت از آب های زیرزمینی امری ضروریست. علاوه بر این بررس ی تجربیات و دستاوردهای دیگر قانون گذاران در این زمینه نارسایی های موجود در قوانین کشور را مشخص نموده و با نگرش تطبیقی آن می توان به تدوین مقررات و قوانین در این زمینه پرداخت. در این راستا به بررسی وضعیت و اقدامات حفاظت از آب های زیرزمینی در برخی از کشورهای صنعتی (شایان ذکر است که کشورهای صنعتی برگزیده در این زمینه هم چون آمریکا، کانادا، استرالیا و غیره اغلب دارای استانداردها و سیستم های مدیریتی در این زمینه بوده و الگویی برای دیگر کشورها به شمار می روند) پرداخته و سپس به بررسی چالش ها و مسایل و تدابیر حفاظتی آب های زیرزمینی در برخی از کشورهای در حال توسعه پرداخته می شود. 

کشور ایالات متحده آمریکا

آب های زیرزمینی به عنوان یکی از منابع آبی مهم در آمریکا به شمار می رود که بیش از نیمی از جمعیت این کشور جهت مصارف خانگی از آن استفاده می کنند. در دو دهه اخیر ایالات متحده تلاش های زیادی در جهت حفاظت از آب های زیرزمین ی انجام داده و قوانینی در این زمینه وضع کرده است. قوانین مصوب در زمینه حفاظت آب های زیرزمینی توسط سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا تهیه و اجرا گردیده است. ایالات متحده از لحاظ زیست محیطی به 10 منطقه تقسیم شده است و هر ایالت نیز برنامه های حفاظتی را به صورت مجزا اجرا می کند.

هر ساله بیش از 7/4 میلیارد مترمکعب آب از منابع آب های زیرزمینی آمریکا پمپاژ می گردد. براساس آمار موجود، منابع آب زیرزمینی 33 درصد آب مصرفی را در 19 ایالت غربی آمریکا تشکیل می دهند. به طور کلی در حدود 78 درصد آب زیرزمینی بر ای مصارف آبیاری، 14 درصد برای مصارف عمومی و صنعت و مابقی نیز در مصارف خانگی و احشام به کار برده می شود.

هم چنین ارقام زیر درصد جمعیتی که از منابع آب زیرزمینی جهت شرب استفاده می نمایند را در ایالت های مختلف آمریکا نشان می دهد. همان طور که مشاهده می شود، 96 درصد از جمعیت ایالت آیداهو از آب زیرزمینی جهت شرب استفاده می کنند، که این آمار اهمیت این منابع را نشان می دهد.

استفاده از آب زیرزمینی دارای مزایایی است، از جمله این که این منابع دار ای کیفیت مطلوبی بوده و مانند برخی از آب های سطحی، به علت ورود پساب ناشی از مزارع با شوری بالا، آب آن احتیاج به تصفیه نخواهد داشت. هم چنین بهره برداری از آب زیرزمینی با کیفیت علاوه بر مصارف شهری، صنعتی و کشاورزی، به صورت بسته بندی نیز در حال گسترش می باشد.

از فواید دیگر آب زیرزمینی، قابلیت بهره برداری از آن در تمام فصول است که این مزیت در رودخانه ها و چشمه های مناطق خشک وجود ندارد زیرا در این مناطق جریان آب سطحی متغیر بوده و در تابستان نیز ممکن است در برخی از مناطق جریانی وجود نداشته باشد. ذخیره آب های سطحی در پشت سدها و انتقال آن توسط کانال ها و نهرها مستلزم هزینه های بالایی است و البته لازم به ذکر است که نفوذ و تبخیر نیز در این آب ها بیش تر است، درحالی که برای بهره برداری از آب های زیرزمینی به پمپاژ نیاز است که در مقایسه با ذخیره آب های سطحی کم هزینه تر است.

با این حال پمپاژ بیش از حد نیز از لحاظ زیست محیطی دارای اشکالاتی است. کاهش سطح آب های زیرزمینی موجب نشست خاک می شود که این موضوع مشکلاتی را در آریزونا، کالیفرنیا، آیداهو، نوادا، تگزاس و واشنگتن ب هوجود آورده است. از طرف دیگر با پایین رفتن سطح آب زیرزمینی هزینه حفاری افزایش یافته و اغلب کیفیت آب کاهش می یابد. در کالیفرنیا و مناطق ساحلی مصرف آب زیرزمینی باعث ورود آب شور به آبخوان گشته است.

به طور کلی مسایل و مشکلات آب های زیرزمینی مختص ایالات متحده نبوده و بیش از یک میلیارد نفر در جهان به آب شرب سالم دسترسی نداشته و 2/5 میلیارد نفر فاقد سرویس های مدرن بهداشتی می باشند و مرگ و میرکودکان هر ساله بین 10000 الی 20000 می باشد.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح