اثرات ماندگار خشکسالی بر سدها

۱۲ فروردين ۰۳ ، ۱۱:۵۵ نويسنده: بهزاد سرهادی

اگر یک منطقه بزرگ مثل یک حوضه آبریز سد برای یک دهه درگیر خشکسالی بر پایه شاخص هایی مثل SPEI تشخیص داده شود و این یک حوضه آبریز بسته باشد؛ چقدر طول میکشد تا اثرات این خشکسالی از سد از بین برود؟ یعنی کسری مخزن تا چند سال بعد از آن ممکن است بر روی سد باقی بماند؟ برای تخمین زمان لازم برای از بین رفتن اثرات خشکسالی بر سد در یک حوضه آبریز بسته، باید به چند عامل کلیدی توجه کرد:

1. شدت خشکسالی:

خشکسالی‌های شدیدتر و طولانی‌تر، اثرات عمیق‌تر و ماندگارتر بر سد خواهند داشت.

شاخص SPEI می‌تواند برای ارزیابی شدت و خشکسالی به کار رود.

2. گنجایش مخزن سد:

سدهای با گنجایش بیشتر، قادر به ذخیره آب بیشتر در طول دوره‌های پرآبی هستند و در برابر خشکسالی تاب‌آوری بیشتری دارند.

3. میزان بارندگی و روان‌آب ورودی به سد:

بارندگی و روان‌آب ورودی به سد، منابع اصلی تامین آب مخزن هستند.

افزایش بارندگی و روان‌آب پس از خشکسالی، به بازیابی ذخیره مخزن کمک می‌کند.

4. میزان برداشت آب از سد:

برداشت بی‌رویه از آب سد، به خصوص در دوره‌های خشکسالی، می‌تواند روند بازیابی مخزن را کندتر کند.

5. تبخیر و تعرق:

تبخیر و تعرق از سطح مخزن سد، به هدر رفتن آب ذخیره شده می‌انجامد.

6. رسوب‌گذاری:

رسوب‌گذاری در مخزن سد، ظرفیت ذخیره‌سازی آن را کاهش می‌دهد.

با توجه به عوامل ذکر شده، تخمین دقیق زمان لازم برای از بین رفتن اثرات خشکسالی بر سد دشوار است. به طور کلی، ممکن است چندین سال طول بکشد تا ذخیره مخزن سد به طور کامل به سطح قبل از خشکسالی برسد. در اینجا چند مثال از زمان تقریبی بازیابی سدها پس از خشکسالی ارائه می‌شود:

سد زاینده‌رود: پس از خشکسالی‌های دهه ۸۰، حدود 5 سال طول کشید تا ذخیره مخزن سد به طور کامل بازیابی شود.
سد کرخه: پس از خشکسالی‌های دهه ۹۰، حدود 7 سال طول کشید تا ذخیره مخزن سد به طور کامل بازیابی شود.

البته این فقط نمونه‌هایی از تجارب گذشته هستند و ممکن است در مورد سایر سدها و حوضه‌های آبریز متفاوت باشد. برای تخمین دقیق‌تر زمان بازیابی سد، می‌توان از مدل‌های شبیه‌سازی هیدرولوژیکی استفاده کرد. این مدل‌ها با در نظر گرفتن عوامل مختلفی مانند بارندگی، روان‌آب، تبخیر و تعرق، رسوب‌گذاری و برداشت آب، می‌توانند تخمین دقیق‌تری از زمان لازم برای بازیابی ذخیره مخزن سد ارائه دهند. علاوه بر این، می‌توان با اتخاذ تدابیری مانند مدیریت صحیح منابع آب، افزایش راندمان آبیاری و کاهش برداشت آب از سد، به تسریع روند بازیابی ذخیره مخزن سد کمک کرد.